Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów wojskowych
projekt dotyczy dostosowania systemu prawa do wyroku TK z dnia 27 marca 2013 r. (sygn. akt K 27/12), stwierdzającego niezgodność art. 3 paragraf 3 ustawy z dnia 21 sierpnia 1997 r. Prawo o ustroju sądów wojskowych poprzez uzupełnienie przepisów o wytyczne wskazujące kryteria, jakimi Minister Obrony Narodowej winien kierować się przy wydawaniu rozporządzeń o utworzeniu lub zniesieniu sądów wojskowych oraz przy określaniu siedzib takich sądów i obszarów ich właściwości
- Kadencja sejmu: 7
- Nr druku: 1846
- Data wpłynięcia: 2013-10-04
- Uchwalenie: Projekt uchwalony
- tytuł: Ustawa o zmianie ustawy - Prawo o ustroju sądów wojskowych
- data uchwalenia: 2013-12-12
- adres publikacyjny: Dz.U. 2014 r. poz. 188
1846
W świetle wypowiedzi Trybunału niezbędne staje się uzupełnienie art. 3 § 3 u.s.w.
o wytyczne wskazujące kryteria, jakimi Minister Obrony Narodowej winien kierować się przy
wydawaniu rozporządzeń o utworzeniu lub zniesieniu sądów wojskowych oraz przy określaniu
siedzib takich sądów i obszarów ich właściwości. Pewną inspiracją w tym zakresie mogą być
wytyczne sformułowane w art. 20 ustawy z dnia 27 lipca 2001 r. – Prawo o ustroju sądów
powszechnych (dalej jako: u.s.p.), ponieważ w tej samej sprawie, tj. K 27/12, zostały one
zaaprobowane przez Trybunał Konstytucyjny. Nade wszystko użyta w tym przepisie formuła:
„kierując się potrzebą zapewnienia racjonalnej organizacji sądownictwa, przez dostosowanie
liczby sądów, ich wielkości i obszarów właściwości do zakresu obciążenia wpływem spraw, a
także uwzględniając ekonomię postępowania sądowego, w celu zagwarantowania realizacji
prawa obywatela do rozpoznania jego sprawy w rozsądnym terminie” oceniona została jako
„wystarczająco szczegółowa”, a zatem satysfakcjonująca z punktu widzenia art. 92 ust. 1
Konstytucji.
Przejmując wobec tego, w zmodyfikowanej wersji, wyżej przytoczone kryteria,
w projektowanym § 3 (art. 1 pkt 1 projektu) uwzględniono dodatkowo fakt, że między liczbą
i siedzibami sądów wojskowych z jednej strony, a strukturą organizacyjną (rozmieszczeniem)
Sił Zbrojnych z drugiej powinna zachodzić ścisła korelacja.
Identyczne wytyczne miałyby być miarodajne w przypadku tworzenia i znoszenia
wydziałów zamiejscowych wojskowych sądów garnizonowych (projektowany § 4). Obecnie
wspomniane wydziały zamiejscowe mogą być tworzone (znoszone) na zasadach określonych
w art. 3 § 4 u.s.w., przy czym powołana jednostka redakcyjna obarczona jest taką samą wadą
w postaci braku wytycznych. Stąd celowe jest niewątpliwie objęcie jej proponowaną
nowelizacją.
Na marginesie wypada jeszcze nadmienić, iż projektodawca postanowił pozostawić formę
rozporządzenia jako właściwą dla tworzenia i znoszenia wydziałów zamiejscowych sądów
wojskowych, mimo że wydziały oraz ośrodki zamiejscowe sądów powszechnych mogą być
tworzone i znoszone w drodze zarządzenia (art. 19 § 1 u.s.p.), a więc aktu normatywnego, co
do którego art. 93 Konstytucji nie wprowadza już wymogu ustalenia wytycznych. Przenoszenie
omawianego rozwiązania z u.s.p. na grunt regulacji dotyczących sądownictwa wojskowego
nie jest na pewno pożądane, gdyż budzi ono poważne zastrzeżenia natury konstytucyjnej.
Wystarczy w tym miejscu wskazać, że według art. 93 ust. 1 Konstytucji zarządzenie jest
aktem o charakterze wewnętrznym i może obowiązywać wyłącznie jednostki organizacyjne
– 4 –
podległe organowi, który dane zarządzenie wydał. Wydziały zamiejscowe wojskowych sądów
garnizonowych nie mogą natomiast zostać zakwalifikowane jako jednostki podległe Ministrowi
Obrony Narodowej (podobnie skądinąd jak wydziały czy też ośrodki zamiejscowe sądów
powszechnych w stosunku do Ministra Sprawiedliwości). W związku z tym Senat uznał,
iż prawidłowym zabiegiem legislacyjnym będzie dodanie w przepisie odnoszącym się do
wydziałów zamiejscowych sądów wojskowych brakujących wytycznych.
Przy okazji proponuje się uchylenie w art. 3 u.s.w. przepisów § 5 i 6. Sądy wojskowe,
o których mowa w tych paragrafach, nie znajdują nawet szczątkowych odniesień w ustawie
(§ 6 nakazuje stosować do nich odpowiednio pozostałe przepisy ustawowe). W szczególności
więc nie została uregulowana struktura tychże sądów, zasady ich podporządkowania oraz
zakresy właściwości. Poza tym w przeszłości przepis o analogicznym brzmieniu (por. art. 6
§ 1 zd. 2 ustawy z dnia 8 czerwca 1972 r. o ustroju sądów wojskowych – Dz. U. Nr 23,
poz. 166, z późn. zm.) był wykorzystywany do tworzenia sądów armijnych, dywizyjnych,
polowych, a ponadto wojskowych sądów PKP, Korpusu Bezpieczeństwa Wewnętrznego i
wielu innych, które w praktyce nie służyły sprawowaniu wymiaru sprawiedliwości. Aktualnie
nie ma potrzeby powoływania tego typu sądów, a istniejące już wojskowe sądy garnizonowe
oraz wojskowe sądy okręgowe (i ewentualnie wydziały zamiejscowe wojskowych sądów
garnizonowych, które zostaną utworzone na podstawie znowelizowanego art. 3 § 4 u.s.w.) są
wystarczającym gwarantem przestrzegania zasady państwa prawnego, a zarazem efektywnego
sprawowania wymiaru sprawiedliwości zarówno w czasie pokoju, jak i w okresie wojny.
4. Skutki projektowanej ustawy
Projekt ustawy o zmianie ustawy – Prawo o ustroju sądów wojskowych uwzględnia
stanowisko Trybunału Konstytucyjnego zaprezentowane w wyroku z dnia 27 marca 2013 r.
Podstawowym jego skutkiem będzie zatem zastąpienie regulacji, która nie czyni zadość
standardom konstytucyjnym, taką, która będzie już w pełni odpowiadać wymogom z art. 92
ust. 1 ustawy zasadniczej.
Przewiduje się, że projektowana ustawa nie pociągnie za sobą skutków finansowych dla
budżetu państwa ani nie wpłynie na poziom dochodów i wydatków pozostałych jednostek
sektora finansów publicznych, w tym zwłaszcza jednostek samorządu terytorialnego.
Projektowane zmiany nie będą miały również wpływu na konkurencyjność gospodarki
i funkcjonowanie przedsiębiorstw.
– 5 –
Co się tyczy natomiast samych sądów wojskowych, to projekt nie zakłada per se
modyfikacji istniejącej obecnie siatki tych sądów, aczkolwiek zaznaczyć należy, że wydając
rozporządzenie na podstawie znowelizowanego art. 3 § 3 u.s.w. (względnie także na
podstawie art. 3 § 4) Minister Obrony Narodowej będzie musiał zadbać o to, by spełnione
były przesłanki przewidziane w tym przepisie. To z kolei wymagać będzie zapewne refleksji co
do zasadności utrzymania wszystkich sądów wojskowych, które zostały utworzone na mocy
rozporządzenia z dnia 19 listopada 1998 r. w sprawie utworzenia sądów wojskowych
oraz określenia ich siedzib i obszarów właściwości (Dz. U. Nr 146, poz. 956; zob. też
rozporządzenie Ministra Obrony Narodowej z dnia 17 lutego 2010 r. w sprawie zniesienia
niektórych wojskowych sądów garnizonowych oraz zmiany rozporządzenia w sprawie
utworzenia sądów wojskowych oraz określenia ich siedzib i obszarów właściwości, opubl.
w Dz. U. Nr 32, poz. 175), jak również ewentualnej potrzeby utworzenia nowych sądów
tudzież wydziałów zamiejscowych. Ponieważ jednak podjęcie ostatecznej decyzji w tym
zakresie mieści się w kompetencji wskazanego Ministra, projektowana ustawa nie ingeruje
bezpośrednio w opisywaną sferę.
5. Konsultacje
Pierwszy Prezes Sądu Najwyższego poinformował, iż Sąd Najwyższy nie zgłasza uwag
odnośnie do proponowanych rozwiązań. Analogiczne stanowisko zajęli Minister Obrony
Narodowej i Minister Sprawiedliwości, przy czym ten pierwszy wskazał, że sama
nowelizacja u.s.w. nie wiąże się z konsekwencjami finansowymi, a ewentualne koszty mogą
pojawić się dopiero na etapie podejmowania przez Ministra Obrony Narodowej faktycznych
decyzji o utworzeniu lub zniesieniu jednostek organizacyjnych sądownictwa wojskowego.
Z kolei Minister Sprawiedliwości zaznaczył, że ustawa nie spowoduje skutków dla budżetu
państwa w częściach: 15 „Sądy powszechne” oraz 37 „Sprawiedliwość”.
Zastrzeżenia co do projektowanego brzmienia art. 3 § 3 (art. 1 pkt 1 projektu) zgłosiła
Helsińska Fundacja Praw Człowieka. W ocenie Fundacji, przyjęte wytyczne oparte są na
niedostatecznie zobiektywizowanych kryteriach, czyniąc upoważnienie dla Ministra Obrony
Narodowej blankietowym. Pożądane byłoby – z punktu widzenia HFPCz – ustanowienie
bardziej obiektywnych przesłanek, które miałyby być brane pod uwagę przy wydawaniu
rozporządzeń w przedmiocie tworzenia i znoszenia sądów wojskowych oraz określaniu ich
siedzib i obszarów właściwości. Helsińska Fundacja Praw Człowieka postuluje w szczególności,
– 6 –
aby u.s.w. determinowała, choćby pośrednio, liczbę wojskowych sądów okręgowych oraz
wojskowych sądów garnizonowych i by właściwość miejscowa owych sądów była powiązana
z podziałem terytorialnym państwa. W swej opinii Fundacja posiłkuje się zdaniami odrębnymi
zgłoszonymi do wyroku z dnia 27 marca 2013 r. Mając na względzie stanowiska pozostałych
podmiotów opiniujących, a także wiążący i jednocześnie ostateczny charakter orzeczenia
stwierdzającego, że art. 20 pkt 1 u.s.p. jest zgodny z art. 92 ust. 1 Konstytucji (art. 190 ust. 1
Konstytucji), Senat nie uwzględnił powyższych uwag. Uwzględniono za to propozycję
terminologiczną Fundacji i usunięto z wytycznych określenie „obywatel”, pozostawiając
sformułowanie „prawo do rozpoznania sprawy w rozsądnym terminie”.
Krajowa Rada Sądownictwa zaproponowała natomiast zmianę fragmentu projektowanego
upoważnienia i dostosowanie wytycznych do specyfiki sądów wojskowych (w szczególności
przez zrezygnowanie z kryterium wpływu spraw), a także zniesienie możliwości tworzenia
„innych” sądów wojskowych niż sądy wymienione w art. 3 § 1 u.s.w. Sugestie te zostały
uwzględnione na etapie I czytania.
Pozostałe podmioty poproszone o opinie, tj. Naczelna Rada Adwokacka, Krajowa Rada
Radców Prawnych i Stowarzyszenie Sędziów Polskich JUSTITIA, nie przedstawiły swoich
stanowisk w sprawie.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Proponowane rozwiązania nie są objęte prawem Unii Europejskiej.
Dokumenty związane z tym projektem:
- 1846 › Pobierz plik