Poselski projekt ustawy o edukacji seksualnej

wykorzystaniem i instrumentalizacją. Program nauczania powinien zawierać szeroki zakres
dostosowanych do wieku i zgodnych z wiedzą medyczną informacji dotyczących
seksualności, z uwzględnieniem zagadnień rozwoju fizycznego, relacji międzyludzkich,
umiejętności postaw asertywnych, umiejętności stawiania granic, antykoncepcji, a także
zapobiegania chorobom przenoszonym drogą płciową.
Należy zwrócić uwagę, że ujęte w art. 18 Konstytucji RP pojęcie rodzicielstwa należy
rozumieć jako związek pomiędzy dzieckiem a jego rodzicami, realizujący się przede
wszystkim w okresie dzieciństwa, a znajdujący prawny wyraz w instytucji władzy
rodzicielskiej oraz obowiązkach rodziców względem dzieci. Jednym z takich obowiązków
jest niewątpliwie edukacja seksualna. Już bowiem najmłodsze dzieci zadają pytania, na które
rodzice nie zawsze wiedzą, jak odpowiedzieć. Dla wielu dorosłych tematy związane z
seksualnością stanowią tabu i nie potrafią o nich otwarcie mówić. Należy pamiętać, że
unikanie rozmów o seksualności jest również swoistą edukacją o seksualności. W wyniku
takiego podejścia, seksualność człowieka odbierana jest przez młodych ludzi jako coś
wstydliwego, a nawet złego. Rodzice woleliby więc często, by w tej funkcji wyręczała ich
szkoła. Wstyd rodziców i nieumiejętność właściwego przekazania podstawowej wiedzy z
zakresu seksualności człowieka nie mogą stanowić przeszkody w realizacji prawa do
informacji, przysługującego człowiekowi niezależnie od wieku, a także prawa do nauki (art.
70 ust. 1 Konstytucji).
Potwierdza to stanowisko wyrażone w 2003 r. przez Komitet Praw Dziecka ONZ7. Komitet,
uznając, że wczesne małżeństwa i ciąże małoletnich są istotnym czynnikiem powodującym
ich problemy zdrowotne, zobowiązał państwa strony do zapewnienia małoletnim dostępu do
informacji w zakresie seksualności i reprodukcji, włączając w to informację na temat
planowania rodziny, metod i środków antykoncepcyjnych, niebezpieczeństw związanych
z wczesną ciążą, zapobiegania HIV, AIDS, czy innych chorób przenoszonych drogą płciową,
niezależnie od stanu cywilnego osoby małoletniej oraz zgody rodziców lub opiekunów.
Oznacza to konieczność zapewnienia w szkole, na każdym poziomie kształcenia,
dostosowanych do wieku uczniów zajęć z zakresu edukacji seksualnej.
                                                           
7 
http://www.unhchr.ch/tbs/doc.nsf/c12563e7005d936d4125611e00445ea9/504f2a64b22940d4c1256e1c0042dd4a
/$FILE/G0342724.pdf 
5 
 
Ochrona praw reprodukcyjnych jako należących – co wynika z orzecznictwa Europejskiego
Trybunału Praw Człowieka (zob. np. wyrok z 28 sierpnia 2012 r., Costa i Pavan v. Włochy, nr
54270/10) – do katalogu praw człowieka, związanych ze świadomym rodzicielstwem,
oznacza właśnie swobodny dostęp do edukacji w zakresie wiedzy o seksualności człowieka.
Oznacza również prawo do uzyskania informacji umożliwiających realizację tych praw.
Rozwiązania przedmiotowego projektu stanowią realizację konstytucyjnej zasady ochrony
godności człowieka. Artykuł 30 Konstytucji RP odnosi się do osobowego ujęcia godności,
traktując ją jako immanentną cechę każdej istoty ludzkiej. Takie ujęcie godności, zawarte we
współczesnych tekstach konstytucyjnych, akcentuje stwierdzenie, że człowiek jako osoba jest
celem samym w sobie i nigdy nie może być traktowany jedynie jako środek. Godność wynika
w tym ujęciu z moralnej autonomii (samookreślenia) człowieka. Czasy współczesne
uzupełniły indywidualistyczne pojmowanie godności zwróceniem uwagi na jej kontekst
społeczny i rolę dla określenia miejsca człowieka w zbiorowości. Ponadto, w orzecznictwie
wskazuje się, że godność osobista jest tą sferą osobowości, która koncentruje się na poczuciu
własnej wartości człowieka i oczekiwaniu szacunku ze strony innych ludzi. Seksualność
człowieka jest niewątpliwie sferą jego życia, która nierozerwalnie wiąże się z poczuciem
własnej wartości. W odniesieniu do młodzieży szczególnie istotne jest pozytywne i
odpowiedzialne nastawienie do własnej seksualności, która może być źródłem energii,
przyjemności i satysfakcji, ale również lęków, kompleksów i frustracji. Nie można bowiem
negować faktu, że młodzi ludzie podejmują współżycie seksualne. Zajęcia z edukacji
seksualnej są okazją do obalenia wielu mitów i wyjaśnienia wątpliwości. Stosunek ludzi do
seksu i własnej seksualności jest ukształtowany przez kulturę. Ciążą więc na nim przesądy,
nie zawsze uzasadnione obawy i uprzedzenia. Skutkiem tego bywa często poczucie winy,
oraz problemy z budowaniem udanych relacji. Edukacja seksualna odgrywa więc ogromną
rolę w kształtowaniu odpowiedzialności, podejmowaniu rozsądnych decyzji życiowych
(uniknięciu sytuacji, gdy „dzieci rodzą dzieci”), kształtowaniu szacunku dla siebie i innych.
Realizując konstytucyjne prawo człowieka do godności należy podkreślić, że każdemu
człowiekowi przysługuje swoboda samookreślenia, która z jednej strony, wyraża się m.in. w
swobodzie budowania własnego systemu wartości i postępowania zgodnie z tym systemem,
także w sferze seksualności człowieka. Z drugiej zaś strony, swoboda samookreślenia polega
na ponoszeniu odpowiedzialności za przestrzeganie tego systemu wartości. Rozum i wolność
działania pozwalają człowiekowi określać własny los i własne życie oraz kształtować
6 
 
otoczenie społeczne, w którym egzystuje. W tym kontekście niezwykle istotne jest nabywanie
przez młodych ludzi umiejętności porozumiewania się, asertywnego zachowania,
odpowiedzialnego podejmowania decyzji. Wykształcenie tych umiejętności wiąże się
z koniecznością budowania i wzmacniania indywidualnego poczucia wartości i świadomości
własnych praw.
Fundamentalna kwestia, czy edukacja seksualna jest w ogóle potrzebna dzieciom i młodzieży,
została już także rozstrzygnięta na forum międzynarodowym, m.in. podczas wiatowej
Konferencji na rzecz Ludności i Rozwoju, jaka miała miejsce w 1994 r. w Kairze oraz IV
wiatowej Konferencji na rzecz Kobiet w Pekinie w 1995 r. Polska uczestniczyła w obu
konferencjach, a ich dokumenty końcowe przyjęła bez zastrzeżeń. Oznacza to, że Polska
zobowiązała się do realizowania ich postanowień. Chodzi tu o realizację efektywną a nie
pozorną. Obradujące państwa stwierdziły, że brak rzetelnej wiedzy na temat seksualności
człowieka i zdrowia reprodukcyjnego wśród młodzieży ma na tyle negatywne i poważne
konsekwencje, iż rządy zobowiązane są do podjęcia odpowiednich działań na rzecz zmiany
tej sytuacji.
Jednocześnie przyjęta przez Zgromadzenie Ogólne ONZ w 1989 r. Konwencja o prawach
dziecka zobowiązała rządy (w tym Polskę, która Konwencję ratyfikowała – Dz. U. z 1991 r.,
Nr 120, poz. 526 ze zm.) do zapewnienia młodym ludziom edukacji, poradnictwa i świadczeń
z zakresu zdrowia seksualnego, a także ochrony przed formami wyzysku seksualnego i
nadużyć seksualnych (art. 19, art. 34). Realizacja tego zobowiązania przejawia się przede
wszystkim w zapewnieniu młodym ludziom dostępu do edukacji, informacji i usług, które
umożliwią im zrozumienie własnej seksualności, pomogą uchronić się przed niepożądaną
ciążą, zakażeniem chorobami przenoszonymi drogą płciową, wykorzystaniem seksualnym i
przemocą oraz pozwolą osiągnąć dojrzałość niezbędną do podejmowania odpowiedzialnych
decyzji. Działania na rzecz młodzieży powinny obejmować kształtowanie w młodych
mężczyznach szacunku dla autonomii kobiet i gotowości do ponoszenia wspólnie z kobietami
odpowiedzialności za sprawy związane z seksualnością i prokreacją, tj. kształtować postawę
odpowiedzialnego rodzicielstwa. Lekcje pozwolą młodym osobom zinternalizować
prawidłowe postawy rodzicielskie.
7 
 
Z kolei pod koniec kwietnia 2012 roku na posiedzeniu Komisji ONZ ds. Ludności i Rozwoju
przyjęto rezolucję dotyczącą dzieci i młodzieży8. W przyjętej rezolucji państwa, w tym także
Polska, wspólnie zdecydowały, że prawa człowieka, które zawierają prawo do samodzielnego
i odpowiedzialnego decydowania o kwestiach związanych z własną seksualnością, w tym
także o zdrowiu reprodukcyjnym i seksualnym, w sposób pozbawiony przymusu,
dyskryminacji i przemocy, obejmują także młodzież i dzieci, bez względu na ich wiek czy
stan cywilny. Sygnatariusze dokumentu zadeklarowali wzmocnienie systemów opieki
zdrowotnej poprzez priorytetowe traktowanie zdrowia reprodukcyjnego i seksualnego
młodych ludzi. Państwa zobowiązały się też do zapewnienia dzieciom i młodzieży rzetelnego
i opartego na wiedzy naukowej poradnictwa i edukacji w zakresie seksualności człowieka,
zdrowia reprodukcyjnego i seksualnego, odpowiedzialnego rodzicielstwa, praw człowieka i
równości płci.
Zasadniczym założeniem interpretacji art. 48 Konstytucji RP, zgodnie z literaturą, powinna
być zasada priorytetu dobra dziecka, jako osoby ludzkiej, której godność (chroniona na mocy
art. 30 Konstytucji RP) przejawia się w bardzo szczególnym wymiarze. Priorytet interesów
dziecka uznawany jest też w orzecznictwie Europejskiego Trybunału Praw Człowieka. Tym
niemniej rodzice nie są jedynymi czynnikami procesu wychowawczego. Przekazywane przez
rodziców przekonania stosunkowo wcześnie przestają być jedynie biernie wchłaniane i są
weryfikowane z własnymi, kształtującymi się na podstawie innych impulsów i źródeł wiedzy,
postawami i przekonaniami dzieci. Z czasem sytuacje takie stają się odpowiednio częstsze.
Dlatego też przepis art. 48 Konstytucji RP wymaga od rodziców również uwzględniania ww.
zjawisk w procesie wychowawczym. W tym kontekście należy przypomnieć, iż zakazy
stosowane przez rodziców (lub nauczycieli) nie są skuteczne i nie stanowią przeszkody we
wczesnej inicjacji seksualnej wśród młodzieży. Na podstawie badań statystycznych można się
zorientować, że promowanie jedynie abstynencji seksualnej nie przynosi oczekiwanych
rezultatów, a nawet – w okresach młodzieńczych buntów – przynosi skutki przeciwne do
zamierzonych.
Edukacja seksualna nie przyspiesza inicjacji seksualnej wśród młodzieży, co potwierdzają
prowadzone badania naukowe. Za przykład może posłużyć program przeprowadzony wśród
kalifornijskiej młodzieży. W trakcie programu doradzano młodzieży, by nie podejmowała
współżycia seksualnego, lub gdy je podejmie, stosowała antykoncepcję. Program obejmował
                                                           
8 Zob. też http://www.un.org/esa/population/cpd/cpd2011/CPD44_Res2011-1.pdf 
8 
 
treningi z zakresu umiejętności porozumiewania się i świadomego podejmowania decyzji
oraz badanie mechanizmów presji, na które narażeni są młodzi ludzie. Badania
przeprowadzone po osiemnastu miesiącach od zakończenia programu wykazały, że wśród
młodych ludzi objętych programem współżycie seksualne podjęło o prawie 10% osób mniej
niż wśród osób nim nieobjętych. Młodzież, która brała udział w programie, częściej
korzystała z antykoncepcji niż ta, która nie brała w nim udziału, odpowiedzialnie podchodząc
do kwestii rodzicielstwa.
Innym przykładem są wyniki badań przeprowadzonych w Meksyku, Ekwadorze, Gwatemali i
Chile. Według nich, młode kobiety, które uczestniczyły w programach edukacji seksualnej,
były bardziej skłonne opóźnić swoje pierwsze doświadczenia seksualne niż te nie objęte
badaniami.
Potwierdza to raport Wpływ edukacji seksualnej na zachowanie seksualne młodzieży
autorstwa Grunseit&Kippax WHO/GPA, Genewa 1993,. oraz wnioski z międzynarodowej
konferencji Młodzież a AIDS, zorganizowanej w 1999 roku w Warszawie.
Również SIECUS stwierdził, że: Liczne badania i oceny publikowane w literaturze
recenzowanej przez środowisko wskazują na to, że rzetelna edukacja seksualna stanowi
skuteczną strategię pomocy młodym ludziom w opóźnieniu ich aktywności seksualnej9.
Ponadto Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologiczne oświadczyło: Tylko rzetelna edukacja
seksualna stanowi skuteczną ochronę nastolatków przed ciążą i chorobami przenoszonymi
drogą płciową zarówno podczas pierwszego stosunku, jak i w późniejszej aktywności
seksualnej10.
Nauczyciele realizujący treści z zakresu edukacji seksualnej winni prezentować wysoki
poziom merytoryczny, jak i kompetencje etyczne. Prawo rodziców do wychowywania dzieci
zgodnie z własnymi przekonaniami nie uchroni przecież młodych ludzi choćby przed
ryzykiem zachorowania na choroby przenoszone drogą płciową. Promowanie zaś abstynencji
seksualnej i brak edukacji w zakresie szeroko rozumianych praw związanych z
                                                           
9 Problemy i odpowiedzi: Dane o edukacji seksualnej, „Raport SIECUS” 2001, vol. 29, nr 6 – sierpień/wrzesień. 
10 Amerykańskie Stowarzyszenie Psychologiczne, informacja prasowa, na temat badań Rzetelna edukacja
seksualna jest bardziej skuteczna w zapobieganiu zakażeniom HIV, według Amerykańskiego Stowarzyszenia
Psychologicznego, http://www.apa.org/releases/seseducation.html, 23 luty 2005. 
9