Poselski projekt ustawy o zmianie ustawy o mniejszościach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, a także niektórych innych ustaw

mniejszo ci narodowych i etnicznych przedstawia tej mniejszo ci lub społeczno ci do
zaopiniowania swoich kandydatów na członków Komisji Wspólnej reprezentujących tę
mniejszo ć lub społeczno ć. W przypadku niewyrażenia przez mniejszo ć lub społeczno ć
opinii w terminie 30 dni od dnia przedstawienia przez ministra wła ciwego do spraw wyznań
religijnych oraz mniejszo ci narodowych i etnicznych kandydatów, wymóg uzyskania opinii
uznaje się za spełniony.
7. We wniosku, o którym mowa w ust. 2, minister wła ciwy do spraw wyznań religijnych
oraz mniejszo ci narodowych i etnicznych wskazuje jako kandydatów na członków Komisji
Wspólnej jedynie osoby zgłoszone przez organy, o których mowa w ust. 1 pkt 1, oraz
mniejszo ci lub społeczno ci posługujące się językami, o których mowa w art. 19,
z zastrzeżeniem ust. 6, a także kandydata na sekretarza Komisji Wspólnej.

9) art. 25 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
Art. 25. 1. Minister wła ciwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszo ci narodowych
i etnicznych występuje do Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem o odwołanie członka
Komisji Wspólnej w przypadku:
1) złożenia przez członka rezygnacji z członkostwa w Komisji Wspólnej;
2) wystąpienia przez organ lub mniejszo ć lub społeczno ć posługującą się jednym
z języków, o których mowa w art. 19, których przedstawicielem jest członek, do ministra
wła ciwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszo ci narodowych i etnicznych,
z uzasadnionym wnioskiem o odwołanie członka ze składu Komisji Wspólnej;
3) skazania członka prawomocnym wyrokiem sądu za przestępstwo popełnione z winy
umy lnej.

10) art. 27 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
Art. 27. 1. Współprzewodniczącymi Komisji Wspólnej są przedstawiciel ministra
wła ciwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszo ci narodowych i etnicznych oraz
przedstawiciel mniejszo ci oraz społeczno ci posługujących się językami, o których mowa w
art. 19, wybrany przez członków Komisji Wspólnej, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 2 i 3.
11) art. 28 ust. 2 i 3 otrzymują brzmienie:
2. Posiedzenia zwołuje współprzewodniczący Komisji Wspólnej, będący przedstawicielem
ministra wła ciwego do spraw wyznań religijnych oraz mniejszo ci narodowych i etnicznych,
z inicjatywy własnej lub na wniosek współprzewodniczącego, będącego przedstawicielem
mniejszo ci i społeczno ci posługujących się językami, o których mowa w art. 19.
3. W celu wypracowania wspólnego stanowiska mniejszo ci i społeczno ci posługujących się
językami, o których mowa w art. 19, współprzewodniczący, będący przedstawicielem
mniejszo ci i tych społeczno ci, może zwoływać posiedzenia, w których udział będą brali
tylko członkowie Komisji Wspólnej, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 2 i 3. Stanowisko
jest niezwłocznie przekazywane pozostałym członkom Komisji Wspólnej przez
współprzewodniczącego.

12) art. 29 ust. 2 otrzymuje brzmienie:
2. Przedstawicielom organizacji mniejszo ci oraz społeczno ci posługujących się językami,
o których mowa w art. 19, uczestniczącym w pracach Komisji Wspólnej przysługuje zwrot
kosztów podróży i noclegów, na zasadach okre lonych w przepisach dotyczących wysoko ci
oraz warunków ustalania należno ci przysługujących pracownikowi zatrudnionemu w
państwowej lub samorządowej jednostce sfery budżetowej z tytułu podróży służbowej na
obszarze kraju, wydanych na podstawie art. 775 § 2 Kodeksu pracy.

13) art. 31 ust. 1 otrzymuje brzmienie:
4



Art. 31. 1. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje
mniejszo ci oraz społeczno ci posługujących się językami, o których mowa w art. 19,
są obowiązane do przekazywania ministrowi wła ciwemu do spraw wyznań religijnych oraz
mniejszo ci narodowych i etnicznych, na jego wniosek, informacji pozostających w zakresie
działania tych organów lub organizacji i dotyczących sytuacji mniejszo ci oraz społeczno ci
posługujących się językami, o których mowa w art. 19, lub realizacji zadań na rzecz
mniejszo ci lub zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19.

14) art. 32 otrzymuje brzmienie:
Art. 32. Organy administracji rządowej, samorządu terytorialnego oraz organizacje
pozarządowe są obowiązane do przekazywania wojewodzie, w celu zaopiniowania,
dokumentów dotyczących programów realizowanych z ich udziałem na terenie województwa,
dotyczących mniejszo ci lub zachowania i rozwoju języków, o których mowa w art. 19,
finansowanych w cało ci lub czę ci ze rodków publicznych.

15) art. 39 otrzymuje brzmienie:
Art. 39. Minister wła ciwy do spraw wyznań religijnych oraz mniejszo ci narodowych
i etnicznych zawiadomi organy, o których mowa w art. 24 ust. 1 pkt 1, oraz organizacje
mniejszo ci oraz społeczno ci posługujących się językami, o których mowa w art. 19,
o zamiarze wystąpienia do Prezesa Rady Ministrów z wnioskiem, o którym mowa w art. 24
ust. 2, w terminie 60 dni od dnia ogłoszenia ustawy

Art. 2

W ustawie z dnia 7 wrze nia 1991 r. o systemie o wiaty (Dz. U. z 2004 r. Nr 256, poz. 2572,
Nr 273, poz. 2703 i Nr 281, poz. 2781) w art. 13 ust. 7 otrzymuje brzmienie:
7. Minister wła ciwy do spraw o wiaty i wychowania podejmie działania w celu
popularyzacji wiedzy o historii, kulturze, języku i o tradycjach religijnych mniejszo ci
narodowych i etnicznych oraz społeczno ci posługujących się językami regionalnymi.

Art. 3

W ustawie z dnia 29 grudnia 1992 r. o radiofonii i telewizji (Dz. U. z 2004 r. Nr 253, poz.
2531) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 21 w ust. 1a pkt 8a otrzymuje brzmienie:
8a) uwzględnianie potrzeb mniejszo ci narodowych i etnicznych oraz społeczno ci
posługujących się językami regionalnymi, w tym emitowanie programów
informacyjnych w językach mniejszo ci narodowych i etnicznych oraz językach
regionalnych,
2) w art. 30 ust. 4a otrzymuje brzmienie:
4a. Powołując rady programowe oddziałów emitujących programy w językach mniejszo ci
narodowych i etnicznych oraz językach regionalnych, dyrektorzy oddziałów uwzględnią
kandydatów zgłaszanych przez organizacje społeczne mniejszo ci narodowych
i etnicznych oraz społeczno ci posługujących się językami regionalnymi.

Art. 4

W ustawie z dnia 4 wrze nia 1997 r. o działach administracji rządowej (Dz. U. z 2003 r.
Nr 159, poz. 1548, z późn. zm.) art. 30 otrzymuje brzmienie:
Art. 30. Dział wyznania religijne oraz mniejszo ci narodowe i etniczne obejmuje sprawy:
5



1) stosunków Państwa z Ko ciołem Katolickim oraz innymi ko ciołami
i związkami wyznaniowymi;
2) związane z zachowaniem i rozwojem tożsamo ci kulturowej mniejszo ci narodowych
i etnicznych oraz zachowaniem i rozwojem języków regionalnych.

Art. 5

W ustawie z dnia 7 października 1999 r. o języku polskim (Dz. U. Nr 90, poz. 999, z późn.
zm.) art. 2 pkt 2 otrzymuje brzmienie:
2) praw mniejszo ci narodowych i etnicznych oraz społeczno ci posługujących się językami
regionalnymi

Art. 6

W ustawie z dnia 29 sierpnia 2003 r. o urzędowych nazwach miejscowo ci i obiektów
fizjograficznych (Dz. U. Nr 166, poz. 1612) w art. 5 w ust. 1 pkt 6 otrzymuje brzmienie:
6) sekretarz Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszo ci Narodowych i Etnicznych, utworzonej
na podstawie przepisu art. 23 ustawy z dnia 6 stycznia 2005 r. o mniejszo ciach
narodowych i etnicznych oraz o językach regionalnych (Dz. U. Nr 17, poz. 141).

Art. 7

Ustawa wchodzi w życie z dniem 1 stycznia 2013 roku.


6



UZASADNIENIE

Celem nowelizacji ustawy o mniejszo ciach narodowych i etnicznych oraz o języku
regionalnym, a także niektórych innych ustaw jest nadanie etnolektowi ląskiemu statusu
języka regionalnego. Cel ten realizuje zmiana trzecia w artykule 1 proponowanej nowelizacji,
która stanowi o wpisaniu języka ląskiego w tre ć art. 19 pkt 2 ustawy o mniejszo ciach
narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym. W ten sposób ląska mowa zostałaby
uznana drugim obok języka kaszubskiego językiem regionalnym w Polsce. Ze zmianą tą
koresponduje propozycja zmiany w składzie Komisji Wspólnej Rządu i Mniejszo ci
Narodowych i Etnicznych. Zmiana ósma w artykule 1 dodaje do art. 24 pkt 1 ust. 3 ustawy o
mniejszo ciach narodowych i etnicznych oraz o języku regionalnym, zapis poszerzający
liczebno ć Komisji Wspólnej o dwóch przedstawicieli społeczno ci posługującej się
regionalnym językiem ląskim. Pozostałe zmiany w proponowanej nowelizacji mają charakter
wyłącznie redakcyjny i wynikają z konieczno ci zastosowania liczby mnogiej w zapisach
przedmiotowej ustawy mówiących o językach regionalnych, a nie - jak ma to miejsce obecnie
- o języku regionalnym.

W polskim prawodawstwie za język regionalny, zgodnie z Europejską Kartą Języków
Regionalnych lub Mniejszo ciowych, uważa się język, który:
1) jest tradycyjnie używany na terytorium danego państwa przez jego obywateli, którzy
stanowią grupę liczebnie mniejszą od reszty ludno ci tego państwa;
2) różni się od oficjalnego języka tego państwa; nie obejmuje to ani dialektów oficjalnego
języka państwa, ani języków migrantów.

Kryteria zaklasyfikowania danego etnolektu jako odrębnego języka bądź też dialektu –
odmiany języka oficjalnego nie są jasno sprecyzowane. Socjolingwi ci, np. dr Tomasz
Kamusella, przyjmują, że o tym, czy co jest dialektem jakiego języka oraz którego języka,
czy też odrębnym językiem decydują kryteria pozajęzykowe: wola użytkowników danej
mowy oraz decyzje polityczne, zgodne z tą wolą lub nie. W ten sposób po odzyskaniu przez
Mołdawię niepodległo ci w latach 90-tych XX wieku język kategoryzowany wcze niej przez
wielu naukowców jako lokalna odmiana języka rumuńskiego uzyskał rangę oficjalnego
języka mołdawskiego, mimo, iż praktycznie między sobą się nie różnią. Podobnie, po
rozpadzie Jugosławii dotychczasowy język serbsko-chorwacki rozpadł się na osobne języki
narodowe: serbski, chorwacki i bo niacki, przy czym chorwacki i bo niacki, od serbskiego
różni głównie zapis (alfabet łaciński i cyrylica) oraz drobne regionalizmy. Kolejnym
przykładem jest fakt, że języki słowacki i czeski są jest w pełni zrozumiałe bez tłumaczenia
dla ich użytkowników, jednak żaden z nich nie jest uznawany za dialekt drugiego mimo,
iż różni je zaledwie kilka cech fonetycznych.

Z drugiej strony mamy też przykłady na to jak polityka językowa i uwarunkowania
historyczne wpływają na nazywanie dialektami etnolektów będących w istocie odrębnymi
językami. Dla przykładu dialekty kantoński i mandaryński uznawane są za dialekty języka
chińskiego, chociaż są wzajemnie zupełnie niezrozumiałe, za etnolekt wywodzący się z
języka niemieckiego, który obowiązuje oficjalnie na terenie Federacji Szwajcarskiej jest
niemal niezrozumiały dla Niemców, mimo to jest on uznawany za zespół dialektów języka
7



niemieckiego. Odwrotnie ma się sytuacja etnolektu dolnoniemieckiego, który jest najbliższy
niderlandzkiemu, a jednak uznawany był za dialekt języka niemieckiego, za w roku 1994
zyskał status języka regionalnego w Niemczech i w Holandii


.Powyższe przykłady ilustrują fakt, iż przesłanki lingwistyczne nie są dostateczną podstawą
dla zbudowania konstrukcji prawnej chroniącej możliwo ć użytkowania danego etnolektu
w życiu publicznym. Rysuje się tu następująca sytuacja: niektóre języki, np. język niemiecki
cechują się wysoką akceptacją dla zróżnicowania regionalnego. Różnorakie dialekty
niemieckie są wciąż żywe, a posługiwanie się nimi jest elementem tradycji i kultury
narodowej. Równolegle inne języki, np. język polski czy język francuski cechują się wysoką
standaryzacją, a posługiwanie się dialektami jest słabo tolerowane w życiu publicznym (warto
tu wspomnieć dla przykładu częste wy miewanie ląskiej mowy w II RP czy PRL).
Na gruncie takich silnie ujednoliconych języków użytkownicy dialektów, chcąc zachować
możliwo ć posługiwania się nimi bez narażenia na dyskomfort, są skłonni podnosić prestiż
swojego dialektu, okre lając go jako odrębny język. Na gruncie francuskojęzycznym zjawisko
to ma miejsce np. w Belgii, gdzie mówi się o języku walońskim, nie za o dialekcie języka
francuskiego, czy o języku francuskiej grupy narodowej w Belgii. W Polsce proces ten
zaszedł już w odniesieniu do mowy kaszubskiej opisywanej wcze niej jako dialekt języka
polskiego, obecnie jest to język regionalny, a także w odniesieniu do mowy łemkowskiej
uważanej za dialekt języka rosyjskiego, obecnie za język łemkowskiej mniejszo ci
narodowej.

Język jest ukształtowanym społecznie systemem budowania wypowiedzi, używanym w
procesie komunikacji interpersonalnej. System ten jest zatem podstawowym elementem
tworzącym więź społeczną w okre lonej grupie osób. Deprecjonowanie warto ci, a w tym
także odrębno ci, języka godzi w tę społeczno ć, która się nim posługuje. Takie sytuacje
prowadzą w sposób naturalny do napięć społecznych. W Europie jeste my wiadkami
szczególnie wielu historyczno-politycznych procesów dowodzących siły i wagi tych zjawisk,
gdyż polietniczno ć jest cechą niemal wszystkich państwach naszego kontynentu. Totalitarne
negowanie różnorodno ci językowej w obrębie jednego państwa, znane powszechnie na
przykładzie pruskiego kulturkampf, wzbudza na ogół silne niepokoje społeczne i separuje
lokalne społeczno ci wzbudzając w nich separatystyczne dążenia. Historia ląska i ląskiej
mowy jest zbiorem najtrudniejszych tego typu do wiadczeń.

Można też, szczególnie od czasu powołania do życia Unii Europejskiej, wskazać na wiele
zjawisk dowodzących, że demokratyzacja życia społecznego wyrażająca się między innymi
w pielęgnowaniu różnorodno ci językowej w kraju owocuje wzrostem zaufania obywateli do
instytucji państwa, a zarazem wzrostem spolegliwo ci społecznej obywateli zarówno w
obrębie wspólnoty lokalnej, jak i krajowej. Dla ochrony tych warto ci w prawodawstwie
unijnym przyjęto Europejską Kartę Języków Regionalnych lub Mniejszo ciowych,
ratyfikowaną również przez Polskę, która min. stanowi, iż prawo do używania języka
regionalnego bądź mniejszo ciowego w życiu prywatnym i publicznym stanowi prawo
niezbywalne każdego obywatela.

Na szczególną uwagę zasługuje tu pojęcie „języka regionalnego”, gdyż jest ono kluczem do
zrozumienia europejskiej polityki językowej. Pojęcie to nie ma znaczenia, nie funkcjonuje, w
obszarze pojęciowym lingwistyki, mimo, iż okre la, w obszarze stosowania prawa to, czy
dany etnolekt jest uznany za język, czy też nie jest. Specyfika tej konstrukcji opiera się
równym traktowaniu przesłanek lingwistycznych warto ciujących dany etnolekt, jak i
8