Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego, ustawy o prawie pomocy w postępowaniu w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz o prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego postępowania oraz ustawy o pomocy osobom uprawnionym do alimentów

U Z A S A D N I E N I E

I.
Cel i założenia projektu

1.
Celem przedłożonego projektu jest wprowadzenie do prawa polskiego, w tym przede
wszystkim do Kodeksu postępowania cywilnego, przepisów uzupełniających i wykonujących
regulacje rozporządzenia Rady (WE) nr 4/2009 z dnia 18 grudnia 2008 r. w sprawie
jurysdykcji, prawa właściwego, uznawania i wykonywania orzeczeń oraz współpracy
w zakresie zobowiązań alimentacyjnycwanego dalej „rozporządzeniem nr 4/2009”).

2. Rozporządzenie nr 4/2009, inaczej niż przyjęte wcześniej rozporządzenie (WE)
nr 1896/2006 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia 12 grudnia 2006 r. ustanawiające
postępowanie w sprawie europejskiego nakazu zapłatywane dalej „rozporządzeniem
nr 1896/2006”) i rozporządzenie (WE) nr 861/2007 Parlamentu Europejskiego i Rady z dnia
11 lipca 2007 r. ustanawiające europejskie postępowanie w sprawie drobnych roszczeń
(zwane dalej „rozporządzeniem nr 861/2007”), nie wprowadza autonomicznego
europejskiego postępowania rozpoznawczego w sprawach alimentacyjnych, gdyż jego
regulacje w tym zakresie są bardzo ograniczone (por. głównie art. 19 rozporządzenia
nr 4/2009). Wzorem jednak rozporządzenia (WE) nr 805/2004 Parlamentu Europejskiego
i Rady z dnia 21 kwietnia 2004 r. w sprawie utworzenia Europejskiego Tytułu Egzekucyjnego
dla roszczeń bezspornychwanego dalej „rozporządzeniem nr 805/2004”), rozporządzenia
nr 1896/2006 i rozporządzenia nr 861/2007 w przepisach rozporządzenia nr 4/2009
wprowadzony został dla orzeczeń wydanych w sprawach alimentacyjnych, pochodzących
z państw członkowskich Unii Europejskiej będących stronami Protokołu o prawie właściwym
dla zobowiązań alimentacyjnych, przyjętego 23 listopada 2007 r. (zwanego dalej „protokołem
haskim”)ystem automatycznej ich wykonalności bez potrzeby stwierdzania wykonalności
w państwie członkowskim, w którym ma zostać wszczęta egzekucja. System ten obejmuje
                                                           
1 Dz. Urz. UE z 2009 r. L 7, s. 1.
2 Dz. Urz. UE z 2006 r. L 399, s. 1.
3 Dz. Urz. UE z 2007 r. L 199, s. 1.
4 Dz. Urz. WE z 2004 r. L 143, s. 15 ze zm.; polskie wyd. specj. Dz. Urz. UE, rozdz. 19, t. 7, s. 38;
sprostowanie: Dz. Urz. UE z 2007 L 174, s. 22.
5 Protokół haski towarzyszy Konwencji o międzynarodowym dochodzeniu świadczeń na rzecz dzieci oraz
innych form alimentów rodzinnych, przyjętej 23.11.2007 r.
także pochodzące ze wskazanych państw członkowskich ugody sądowe
i dokumenty urzędowe dotyczące spraw alimentacyjnych.

3. Rozporządzenie nr 4/2009 jest aktem prawnym mającym bezpośrednie zastosowanie
w Rzeczypospolitej Polskiej, bez potrzeby jego implementacji do krajowego porządku
prawnego. Regulacje rozporządzenia nr 4/2009 wymagają jednak uzupełnienia w przepisach
prawa krajowego, ponieważ nie są to regulacje pełne. W związku z tym, podobnie jak
w przypadku rozporządzenia nr 805/2004, rozporządzenia nr 1896/2006 i rozporządzenia
nr 861/2007 istnieje potrzeba wprowadzenia do polskiego prawa norm umożliwiających
sprawne funkcjonowanie w Rzeczypospolitej Polskiej rozwiązań przyjętych w ramach
rozporządzenia nr 4/2009. Dotyczy to głównie sytuacji, w której w Rzeczypospolitej Polskiej
wykonaniu podlegać będą pochodzące z innego państwa członkowskiego Unii Europejskiej
orzeczenia, ugody sądowe lub dokumenty urzędowe odnoszące się do spraw alimentacyjnych
objętych zakresem zastosowania rozporządzenia nr 4/2009, a w mniejszym stopniu sytuacji,
w której postępowanie w sprawie alimentacyjnej będzie prowadzone w Rzeczypospolitej
Polskiej.
Stosownie do tych założeń, projektowane przepisy regulują tylko zagadnienia
pozostające poza zakresem normowania rozporządzenia nr 4/2009, w szczególności nie
zmieniają one ani nie powielają przepisów unijnych. Tak jak w przypadku europejskiego
tytułu egzekucyjnego dla roszczeń bezspornych, postępowania w sprawie europejskiego
nakazu zapłaty i europejskiego postępowania w sprawie drobnych roszczeń konieczne będzie
równoległe stosowanie regulacji unijnej i krajowej. Na konieczność tę projekt kładzie
wyraźnie nacisk. W obrębie zmian Kodeksu postępowania cywilnego kontynuowana jest
technika odsyłania do „przepisów odrębnych”, którymi są właściwe przepisy rozporządzenia
nr 4/2009. Technika ta przyjęta została wcześniej w ustawie z dnia 17 lutego 2006 r.
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego ustawie z dnia 5 grudnia 2008 r.
o zmianie ustawy – Kodeks postępowania cywilnego oraz niektórych innych usta
W przypadku zmian ustawy z 17 grudnia 2004 r. o prawie pomocy w postępowaniu
w sprawach cywilnych prowadzonym w państwach członkowskich Unii Europejskiej oraz
o
prawie pomocy w celu ugodowego załatwienia sporu przed wszczęciem takiego
postępowaniaawarte jest wyraźne odesłanie do rozporządzenia nr 4/2009.
                                                           
6 Dz. U. Nr 66, poz. 466.
7 Dz. U. Nr 234, poz. 1571.
8 Dz. U. z 2005 r., Nr 10, poz. 67 ze zm.
 2
4.
Zgodnie z art. 22 Protokołu haskiego, postanowienia protokołu nie mają zastosowania
do zobowiązań alimentacyjnych dotyczących okresu poprzedzającego jego wejście w życie.

II.
Zmiany Kodeksu postępowania cywilnego

1. Rozporządzenie nr 4/2009 rozróżnia w sprawach alimentacyjnych orzeczenia, ugody
sądowe i dokumenty urzędowe pochodzące z państw członkowskich Unii Europejskiej
będących stronami protokołu haskiego oraz orzeczenia, ugody sądowe i dokumenty urzędowe
pochodzące z państw członkowskich Unii Europejskiej niebędących stronami protokołu
haskiego:

–
orzeczenia, ugody sądowe i dokumenty urzędowe pochodzące z państw
członkowskich Unii Europejskiej będących stronami protokołu haskiego są
uznawane w innym państwie członkowskim bez konieczności przeprowadzenia
specjalnego postępowania i bez możliwości sprzeciwienia się ich uznaniu; jeżeli
są wykonalne w państwie członkowskim ich pochodzenia, to podlegają
wykonaniu w innym państwie członkowskim bez potrzeby stwierdzania
wykonalności w tym państwie (art. 17 i art. 48 ust. 1 i 2 rozporządzenia
nr 4/2009). Jest to rozwiązanie zbliżone do tego, które obowiązuje już w ramach
przepisów rozporządzenia nr 805/2004, rozporządzenia nr 1896/2006

i rozporządzenia nr 861/2007,

–
orzeczenia, ugody sądowe i dokumenty urzędowe pochodzące z państw
członkowskich Unii Europejskiej niebędących stronami protokołu haskiego są
uznawane w innym państwie członkowskim bez konieczności przeprowadzenia
specjalnego postępowania, jednak pod warunkiem że nie istnieje żadna
z podstaw odmowy uznania przewidzianych w art. 24 rozporządzenia nr 4/2009;
wykonanie takich orzeczeń, ugód sądowych i dokumentów urzędowych
w innym państwie członkowskim następuje po stwierdzeniu ich wykonalności
w tym państwie w specjalnym postępowaniu, w którym – w instancjach
odwoławczych – badane są podstawy określone w art. 24 rozporządzenia
nr 4/2009 (art. 23 oraz art. 26 – 38 rozporządzenia nr 4/2009).

 3
2.
Potrzeba wprowadzenia przepisów uzupełniających rozporządzenie nr 4/2009

w kwestii wykonalności dotyczy tylko sytuacji, w której w Rzeczypospolitej Polskiej
podlegać będą wykonaniu orzeczenia, ugody sądowe lub dokumenty urzędowe pochodzące
z państw członkowskich Unii Europejskiej będących stronami protokołu haskiego.

W wypadku orzeczeń, ugód sądowych i dokumentów urzędowych pochodzących z państw
członkowskich Unii Europejskiej niebędących stronami protokołu haskiego nie ma takiej
potrzeby, ponieważ istniejące w tym zakresie unormowania rozporządzenia nr 4/2009 mogą
być uzupełniane przez stosowanie art. 1150 – 1152 K.p.c., dotyczących stwierdzania
wykonalności w naszym kraju zagranicznych orzeczeń, a w dalszej kolejności przez
odpowiednio stosowane przepisy o procesie (art. 13 § 2 K.p.c.). Rozwiązanie takie
funkcjonuje obecnie w zakresie zastosowania przepisów rozporządzenia Rady (WE)
nr 44/2001 z dnia 22 grudnia 2000 r. w sprawie jurysdykcji i uznawania orzeczeń sądowych
oraz ich wykonywania w sprawach cywilnych i handlowych rozporządzenia Rady (WE)
nr
2201/2003 z dnia 27 listopada 2003 r. dotyczącego jurysdykcji oraz uznawania

i wykonywania orzeczeń w sprawach małżeńskich oraz w sprawach dotyczących
odpowiedzialności rodzicielskiej, uchylającego rozporządzenie nr 1347/

3. Podobieństwo rozwiązań przyjętych w rozporządzeniu nr 4/2009 w odniesieniu
do wykonalności orzeczeń, ugód sądowych i dokumentów urzędowych pochodzących
z państw członkowskich Unii Europejskiej będących stronami protokołu haskiego

do rozwiązań, które ustanowione zostały w rozporządzeniu nr 805/2004, rozporządzeniu
nr 1896/2006 oraz w rozporządzeniu nr 861/2007, uzasadnia kontynuację modelu regulacji
wykonawczej, który znalazł odzwierciedlenie we wspomnianych ustawach z 17 lutego 2006 r.
(rozporządzenie nr 805/2004) i z 5 grudnia 2008 r. (rozporządzenie nr 1896/2006
i rozporządzenie nr 861/2007). Należy jednak zauważyć, że w świetle rozporządzenia
nr 4/2009 orzeczenia, ugody sądowe i dokumenty urzędowe pochodzące z państw
członkowskich Unii Europejskiej będących stronami protokołu haskiego nie są w państwie
członkowskim ich pochodzenia zaopatrywane w żadne zaświadczenie, którego uzyskanie
byłoby warunkiem ich wykonalności w innym państwie członkowskim. W rezultacie projekt
nie zawiera propozycji uzupełnienia Kodeksu postępowania cywilnego w tym zakresie.
Inaczej kwestia ta przedstawia się w przypadku rozporządzenia nr 805/2004, rozporządzenia
                                                           
9 Dz. Urz. WE z 2001 r., L 12, s. 1; polskie wyd. specj. Dz. Urz. UE, rozdz. 19, t. 4, s. 42 ze zmianami.
10 Dz. Urz. UE z 2003 r. L 338, s. 1; polskie wyd. specjal.: Dz. Urz. UE, rozdział 19, t. 6, s. 243; sprostowanie:
Dz. Urz. UE z 2009 r., L 347, s. 32.
 4
nr 1896/2006 i rozporządzenia nr 861/2007 (por. w związku z tym, odpowiednio,
art. 7951 – 7955, art. 7956 – 7957 i art. 7958 – 7959 K.p.c.).

4. W
świetle art. 21 ust. 1 i art. 48 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 4/2009, w postępowaniu
egzekucyjnym prowadzonym na podstawie orzeczenia, ugody sądowej lub dokumentu
urzędowego, pochodzących z państwa członkowskiego Unii Europejskiej będącego stroną
protokołu haskiego, zastosowanie mają podstawy „zawieszenia wykonania” wynikające
z prawa państwa członkowskiego wykonania, o ile nie są one sprzeczne z art. 21 ust. 3
rozporządzenia nr 4/2009. Z art. 21 ust. 3 pierwszy akapit rozporządzenia nr 4/2009 wynika,
że właściwy organ państwa wykonania może, na wniosek dłużnika, zawiesić, w całości
lub części, wykonanie orzeczenia, gdy w państwie pochodzenia złożony został wniosek,
o którym mowa w art. 19 rozporządzenia nr 4/2009 (zob. uwagi poniżej w pkt 6). W związku
z tym przyjęto, że konieczne jest rozszerzenie zakresu zastosowania obecnego art. 8202 § 1
K.p.c. i objęcie nim także wydanego w innym państwie członkowskim orzeczenia w sprawie
alimentacyjnej, które będzie w Rzeczypospolitej Polskiej tytułem wykonawczym po
uprzednim zaopatrzeniu go w klauzulę wykonalności (por. projektowany art. 115310 K.p.c.
i uwagi poniżej w pkt 7).

Zgodnie z art. 21 ust. 3 drugi akapit rozporządzenia nr 4/2009, właściwy organ
państwa wykonania zawiesza, na wniosek dłużnika, wykonanie orzeczenia, gdy w państwie
pochodzenia zawieszona została wykonalność tego orzeczenia. Obowiązujący art. 820 zd.
drugie K.p.c. przewiduje wprawdzie obligatoryjne zawieszenie postępowania egzekucyjnego
w razie wstrzymania wykonania orzeczenia przez sąd, ale kompetencja w tym zakresie
przysługuje organowi egzekucyjnemu, a więc najczęściej komornikowi. Uznano, że
w sytuacji, gdy podstawę egzekucji stanowi pochodzące z innego państwa członkowskiego
orzeczenie, ugoda sądowa lub dokument urzędowy w sprawie alimentacyjnej, podlegające
automatycznej wykonalności w naszym kraju, ocena, czy nastąpiło zawieszenie ich
wykonalności w państwie pochodzenia, powinna być dokonywana przez sąd jako organ
bardziej kompetentny w tym zakresie. W związku z tym postanowiono dodać w art. 8201
nowy § 3, regulujący tę kwestię.

5.
Z art. 21 ust. 1 oraz art. 48 ust. 1 i 2 rozporządzenia nr 4/2009 wynika, że odmowa
wykonania orzeczenia, ugody sądowej lub dokumentu urzędowego pochodzących z państwa
członkowskiego Unii Europejskiej będącego stroną protokołu haskiego następuje zgodnie
z podstawami przewidzianymi w prawie krajowym państwa członkowskiego wykonania, o ile
 5