Poselski projekt ustawy o Rzeczniku Praw Żołnierza

poz. 1600, z 2007 r. Nr 89, poz. 589, z 2008 r. Nr 157, poz. 976, Nr 227, poz.
1505) wprowadza się następujące zmiany:
1) w art. 1 w ust. 1 po pkt 7a dodaje się pkt 7b w brzmieniu:
"7b) Biurze Rzecznika Praw ołnierza,";
2) w art. 36 w ust. 5 po pkt 9b dodaje się pkt 9c w brzmieniu:
"9c) Rzeczniku Praw ołnierza - dla urzędników Biura Rzecznika Praw
ołnierza,";
3) w art. 48:
a) w ust. 1a wyrazy " pkt 1, 2, 3b, 6-7a, 9 i 13" zastępuje się wyrazami "
pkt 1, 2, 3b, 6-7b, 9 i 13",
b) w ust. 2 wyrazy " pkt 3b i 6-7a" zastępuje się wyrazami " pkt 3b i 6-
7b",
c) w ust. 3 wyrazy " pkt 1, 2, 3b, 6-7a, 9 i 13" zastępuje się wyrazami "
pkt 1, 2, 3b, 6-7b, 9 i 13 ".

Art. 24. W ustawie z dnia 15 lipca 1987 r. o Rzeczniku Praw Obywatelskich
(Dz. U. z 2001 r. Nr 14, poz. 147, z 2007 r. Nr 25, poz. 162.) wprowadza się
następujące zmiany:
1) w art. 1 po ust. 2 dodaje się ust. 2b w brzmieniu:
"2b. W sprawach żołnierzy Rzecznik współpracuje z Rzecznikiem Praw
ołnierza.";
2) w art. 9 po pkt 2 dodaje się pkt 2b w brzmieniu:
"2b) na wniosek Rzecznika Praw ołnierza,".

Art. 25. W ustawie z dnia 23 grudnia 1994 r. o kształtowaniu środków na
wynagrodzenia w państwowej sferze budżetowej (Dz. U. z 1995 r. Nr 34, poz.
163, z 1996 r. Nr 106, poz. 496 i Nr 139, poz. 647, z 1997 r. Nr 133, poz. 883, z
1998 r. Nr 117, poz. 756, Nr 155, poz. 1014 i 1016 i Nr 160, poz. 1059, z 1999
r. Nr 62, poz. 684 i Nr 72, poz. 802 oraz z 2000 r. Nr 6, poz. 69) w art. 2 w ust. 2
w pkt 1 po wyrazach "Biurze Rzecznika Praw Dziecka," dodaje się wyrazy
"Biurze Rzecznika Praw ołnierza,".

Art. 26. W ustawie z dnia 9 maja 1996 r. o wykonywaniu mandatu posła i
senatora (Dz. U. z 2003 r. Nr 221, poz. 2199, z 2004 r. Nr 116, poz. 1202, Nr
210, poz. 2135, z 2005 r. Nr 48, poz. 446, Nr 169, poz. 1414, z 2006 r. Nr 104,
poz. 708.) w art. 30 w ust. 1 po wyrazach "w Biurze Rzecznika Praw Dziecka,"
dodaje się wyrazy "w Biurze Rzecznika Praw ołnierza,".

Art. 27. W ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych (Dz. U. z
2005 r. Nr 249, poz. 2104, Nr 169, poz. 1420, z 2006 r. Nr 45, poz. 319, Nr 104,
poz. 708, Nr 170, poz. 1217 i 1218, Nr 187, poz. 1381, Nr 249, poz. 1832, z
2007 r. Nr 82, poz. 560, Nr 88, poz. 587, Nr 115, poz. 791, Nr 140, poz. 984, z
2008 r. Nr 180, poz. 1112, Nr 209, poz. 1317, Nr 216, poz. 1370, Nr 227, poz.
1505, z 2009 r. Nr 19, poz. 100, Nr 62, poz. 504, Nr 72, poz. 619, Nr 79, poz.
666) w art. 83 w ust. 2 po wyrazach "Rzecznika Praw Dziecka," dodaje się
wyrazy "Rzecznika Praw ołnierza,". *

Art. 28. Ustawa wchodzi w życie z dniem ………………….

* 27 sierpnia 2009 r. Sejm RP uchwalił ustawę z dnia 27 sierpnia 2009 r. o finansach publicznych, która zastąpi
obecnie obowiązującą ustawę z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych. Do dnia ogłoszenia
niniejszego projektu nowa ustawa nie została podpisana przez Prezydenta RP. Dlatego też niniejszy projekt
zawiera zmiany w obowiązującej obecnie ustawie z dnia 30 czerwca 2005 r. o finansach publicznych.
UZASADNIENIE


Przedkładany projekt ustawy ma na celu ustanowienie nowej instytucji –
Rzecznika Praw ołnierza jako organu znajdującego się poza strukturami
wojskowymi oraz Ministerstwa Obrony Narodowej.


A. Potrzeba i cel wydania ustawy

Instytucja Rzecznika Praw ołnierza (lub jego odpowiednika) funkcjonuje w co
najmniej kilkunastu krajach o rozwiniętej i ugruntowanej demokracji.
Spotykamy się z nim w wielu państwach członkowskich Organizacji Paktu
Północnoatlantyckiego (NATO). W poszczególnych krajach jest Rzecznik Praw
ołnierzy (lub jego odpowiednik) jest różnie usytuowany w systemie prawnym:
- w Kanadzie instytucja ombudsmana zajmującego się sprawami wojska
(National Defence and Candian Forces Ombudsman) istnieje od 1998 roku;
jest on powoływany przez ministra obrony narodowej i działa w jego imieniu
(więcej: http://www.ombudsman.dnd.ca)
- w Niemczech instytucja Parlamentarnego Komisarza ds. Sił Zbrojnych
(Wehrbeauftragter des Deutschen Bundestages) funkcjonuje od 1959 roku;
Komisarz jest organem pomocniczym Bundestagu (więcej:
http://www.bundestag.de/bundestag/wehrbeauftragter/index.html)
- w Irlandii instytucja Rzecznika ds. Sił Zbrojnych istnieje od 2004 roku;
Rzecznik powoływany jest przez Prezydenta i jest w pełni niezależny od
ministra obrony, ministerstwa obrony oraz władz wojskowych (więcej:
http://www.odf.ie/aboutus/)
- w Stanach Zjednoczonych w ramach Departamentu Obrony funkcjonuje
Inspektor Generalny, do którego zadań należy m.in. (więcej:
http://www.dodig.mil)
- w Australii Rzecznik Praw Obywatelskich (The Commonwealth
Ombudsman ) pełni jednocześnie funkcję Rzecznika Praw w Siłach
Zbrojnych Australii(The Australian Defence Force Ombudsman); Rzecznik
powoływany jest przez Gubernatora Generalnego (reprezentanta Korony
Brytyjskiej w Dominium Australii) (więcej: http://www.ombudsman.gov.au)
- w Norwegii funkcja Parlamentarnego Ombudsmana ds. Sił Zbrojnych (The
Parliamentary Ombudsman for the Armed Forces) istnieje od 1952 r.;
Ombudsman jest częścią administracji parlamentarnej (więcej:
http://www.ombudsmann.no/mil/english.asp)
- w Szwecji przestrzeganiem prawa w instytucjach wojskowych zajmuje się
jeden z czterech ombudsmanów powoływanych przez szwedzki parlament i
przed nim odpowiedzialnych (więcej:
http://www.jo.se/Page.aspx?Language=en)
- w Holandii funkcjonuje Inspektor Generalny ds. Sił Zbrojnych (Inspecteur-
Generaal der Krijgsmacht), który podlega bezpośrednio ministrowi obrony
(więcej: http://www.defensie.nl)
- w Wielkiej Brytanii w 2006 r. została ustanowiona instytucja Komisarza ds.
Skarg związanych ze służbą wojskową (Service Complaints Commissioner
for the Armed Forces); Komisarz jest mianowany przez ministra obrony
(więcej: http://armedforcescomplaints.independent.gov.uk)

Zdaniem wnioskodawców również w Polsce istnieją przesłanki do tego, aby
ustanowić instytucję Rzecznik Praw ołnierza.


B. Stan obecny

Instytucja rzecznika pojmowanego jako urzędnika stojącego na straży praw
obywatela została stworzona w celu ochrony słabszego podmiotu w relacjach
państwo – obywatel. Początkowo wystarczał jeden rzecznik zajmujący się
pełnym zakresem merytorycznym spraw. Jednak skomplikowanie i dynamika
stosunków międzyludzkich, coraz większa ilość stanowionego prawa,
skomplikowanie spraw i procedur stosowanych przy dochodzeniu swoich praw
przez obywateli powoduje, że pojawili się rzecznicy przypisani do określony
grup społecznych czy zawodów.

W Polsce funkcjonuje instytucja Rzecznika Praw Obywatelskich, który –
zgodnie z Konstytucją RP – „stoi na straży wolności i praw człowieka i
obywatela określonych w Konstytucji oraz w innych aktach normatywnych”.
Każdy może wystąpić do Rzecznika Praw Obywatelskich z wnioskiem o pomoc
w ochronie swoich wolności lub praw naruszonych przez organy władzy
publicznej. Pomimo tego funkcjonują również inni rzecznicy (lub ich
odpowiednicy), mający ograniczony zakres merytoryczny działania: Rzecznik
Praw Dziecka, Rzecznik Ubezpieczonych, rzecznicy konsumentów czy
umiejscowiony w strukturze rządowej Pełnomocnik Rządu ds. Równego
Traktowania. Tym, co łączy wszystkie te instytucje, jest konieczność ochrony
praw podmiotów słabszych.

ołnierze są specyficzną grupą obywateli. W przypadku żołnierzy mamy do
czynienia z obywatelami państwa, których prawa obywatelskie na czas służby
wojskowej zostają ograniczone. ołnierze funkcjonują w strukturze
hierarchicznej, w której nie mam miejsca na dyskusje, a tylko na wykonywanie
rozkazów przełożonych. Taka jest logika funkcjonowania wojska. ołnierze nie
zostają jednak pozbawieni wszystkich praw przysługującym im jako
obywatelom. Co więcej, żołnierzom przysługują pewne szczególne prawa
nadane im na mocy ustaw.

Jednak hierarchiczna struktura wojska często nie pozwala na skuteczne
dochodzenie praw przez żołnierzy. Ograniczenia te wynikają m.in. z
zamkniętego trybu dochodzenia praw (przełożeni, prokuratura wojskowa, sądy
wojskowe, Ministerstwo Obrony Narodowej). Utrudnieniem w dochodzeniu
swoich praw są również ograniczenia nałożone na żołnierzy np. w zakresie
członkostwa w stowarzyszeniach. Zdaniem wnioskodawców ważne jest aby
istniał skuteczny aparat pomocy żołnierzom w dochodzeniu swoich praw, który
umiejscowiony jest poza strukturami zajmującymi się obroną narodową. Dziś
taką rolę pełni Rzecznik Praw Obywatelskich, w którego strukturze funkcjonuje
Zespół Praw ołnierzy i Funkcjonariuszy Służb Publicznych. Mimo że Zespół
stanowi ważny element pomocy żołnierzom, jego działania w zakresie sektora
obrony narodowej należy uznać niewystarczające. Dzieje się tak, gdyż zakres
merytoryczny działania Zespołu jest znacznie szerszy i obejmuje nie tylko
żołnierzy, ale też funkcjonariuszy innych służb publicznych.

Dlatego według wnioskodawców istniej potrzeba ustanowienia instytucji
Rzecznik Praw ołnierza, który z jednej strony odciąży działania Rzecznika
Praw Obywatelskich w zakresie spraw dotyczących żołnierzy, a z drugiej –
stworzy miejsce, o którym każdy żołnierz będzie wiedział, gdy będzie
potrzebował pomocy.


C. Założenia projektu ustawy

W różnych państwach funkcjonują dwa podstawowe modele rzecznika praw
żołnierza (lub jego odpowiednika): usytuowane w strukturze organizacyjnej
ministerstwa obrony (np. Kanada, Holandia) lub podlegające bezpośrednio pod
parlament. Ze względu na przejrzystość funkcjonowania oraz skuteczność
działania wnioskodawcy proponują, aby instytucja Rzecznika Praw ołnierza
była umiejscowiona poza sektorem obrony narodowej i była bezpośrednio
odpowiedzialna przed Sejmem i Senatem. Takie rozwiązanie wydaje się również
korzystne z innego powodu: wzmacnia cywilną kontrolę nad armią.

Z tego też powodu przedkładany projekt powiela rozwiązania prawne już
funkcjonujące w związku z działalnością Rzecznika Praw Obywatelskich i
Rzecznika Praw Dziecka. Zbliżone rozwiązania dotyczą wyboru i odwołania
Rzecznika, trybu postępowania przez Rzecznika oraz organizacji pracy
Rzecznika.

Niniejszy projekt w art. 2 dookreśla podmioty, które będą mogły korzystać z
pomocy Rzecznik Praw ołnierza. Są to: