Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw

Art.
7.


W ustawie z dnia 28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe
i naprawcze (Dz. U. z 2009 r. Nr 175, poz. 1361 i Nr 191, poz. 1484) art. 123 otrzymuje
brzmienie:
„Art. 123. Oświadczenie upadłego o odrzuceniu spadku lub zapisu
windykacyjnego jest bezskuteczne w stosunku do masy
upadłości, jeżeli zostało złożone po ogłoszeniu upa-
dłości.”.
Art. 8. Ustawa wchodzi w życie po upływie sześciu miesięcy od dnia ogłoszenia.
____________________
1) Niniejszą ustawą zmienia się ustawy: ustawę z dnia 24 marca 1920 r. o nabywaniu nieruchomości przez
cudzoziemców, ustawę z dnia 17 listopada 1964 r. – Kodeks postępowania cywilnego, ustawę z dnia
17 czerwca 1966 r. o postępowaniu egzekucyjnym w administracji, ustawę z dnia 28 lipca 1983 r.
o podatku od spadków i darowizn, ustawę z dnia 14 lutego 1991 r. – Prawo o notariacie i ustawę z dnia
28 lutego 2003 r. – Prawo upadłościowe i naprawcze.
2) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1971 r. Nr 27, poz. 252, z 1976 r. Nr 19,
poz. 122, z 1982 r. Nr 11, poz. 81, Nr 19, poz. 147 i Nr 30, poz. 210, z 1984 r. Nr 45, poz. 242,
z 1985 r. Nr 22, poz. 99, z 1989 r. Nr 3, poz. 11, z 1990 r. Nr 34, poz. 198, Nr 55, poz. 321 i Nr 79,
poz. 464, z 1991 r. Nr 107, poz. 464 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 17, poz. 78, z 1994 r. Nr 27,
poz. 96, Nr 85, poz. 388 i Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83, poz. 417, z 1996 r. Nr 114, poz. 542,
Nr 139, poz. 646 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r. Nr 43, poz. 272, Nr 115, poz. 741, Nr 117, poz. 751
i Nr 157, poz. 1040, z 1998 r. Nr 106, poz. 668 i Nr 117, poz. 758, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r.
Nr 22, poz. 271, Nr 74, poz. 855 i 857, Nr 88, poz. 983 i Nr 114, poz. 1191, z 2001 r. Nr 11, poz. 91,
Nr 71, poz. 733, Nr 130, poz. 1450 i Nr 145, poz. 1638, z 2002 r. Nr 113, poz. 984 i Nr 141, poz. 1176,
z 2003 r. Nr 49, poz. 408, Nr 60, poz. 535, Nr 64, poz. 592 i Nr 124, poz. 1151, z 2004 r. Nr 91,
poz. 870, Nr 96, poz. 959, Nr 162, poz. 1692, Nr 172, poz. 1804 i Nr 281, poz. 2783, z 2005 r. Nr 48,
poz. 462, Nr 157, poz. 1316 i Nr 172, poz. 1438, z 2006 r. Nr 133, poz. 935 i Nr 164, poz. 1166,
z 2007 r. Nr 80, poz. 538, Nr 82, poz. 557 i Nr 181, poz. 1287, z 2008 r. Nr 116, poz. 731, Nr 163,
poz. 1012, Nr 220, poz. 1425 i 1431 i Nr 228, poz. 1506, z 2009 r. Nr 42, poz. 341, Nr 79, poz. 662
i Nr 131, poz. 1075 oraz z 2010 r. Nr 40, poz. 222.
3) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2005 r. Nr 94, poz. 788
i Nr 183, poz. 1538 oraz z 2008 r. Nr 180, poz. 1112 i Nr 216, poz. 1367.
4) Zmiany wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 1965 r. Nr 15, poz. 113, z 1974 r. Nr 27,
poz. 157 i Nr 39, poz. 231, z 1975 r. Nr 45, poz. 234, z 1982 r. Nr 11, poz. 82 i Nr 30, poz. 210,
z 1983 r. Nr 5, poz. 33, z 1984 r. Nr 45, poz. 241 i 242, z 1985 r. Nr 20, poz. 86, z 1987 r. Nr 21,
poz. 123, z 1988 r. Nr 41, poz. 324, z 1989 r. Nr 4, poz. 21 i Nr 33, poz. 175, z 1990 r. Nr 14, poz. 88,
Nr 34, poz. 198, Nr 53, poz. 306, Nr 55, poz. 318 i Nr 79, poz. 464, z 1991 r. Nr 7, poz. 24, Nr 22,
poz. 92 i Nr 115, poz. 496, z 1993 r. Nr 12, poz. 53, z 1994 r. Nr 105, poz. 509, z 1995 r. Nr 83,
poz. 417, z 1996 r. Nr 24, poz. 110, Nr 43, poz. 189, Nr 73, poz. 350 i Nr 149, poz. 703, z 1997 r.
Nr 43, poz. 270, Nr 54, poz. 348, Nr 75, poz. 471, Nr 102, poz. 643, Nr 117, poz. 752, Nr 121, poz. 769

20
i 770, Nr 133, poz. 882, Nr 139, poz. 934, Nr 140, poz. 940 i Nr 141, poz. 944, z 1998 r. Nr 106,
poz. 668 i Nr 117, poz. 757, z 1999 r. Nr 52, poz. 532, z 2000 r. Nr 22, poz. 269 i 271, Nr 48, poz. 552
i 554, Nr 55, poz. 665, Nr 73, poz. 852, Nr 94, poz. 1037, Nr 114, poz. 1191 i 1193 i Nr 122, poz. 1314,
1319 i 1322, z 2001 r. Nr 4, poz. 27, Nr 49, poz. 508, Nr 63, poz. 635, Nr 98, poz. 1069, 1070 i 1071,
Nr 123, poz. 1353, Nr 125, poz. 1368 i Nr 138, poz. 1546, z 2002 r. Nr 25, poz. 253, Nr 26, poz. 265,
Nr 74, poz. 676, Nr 84, poz. 764, Nr 126, poz. 1069 i 1070, Nr 129, poz. 1102, Nr 153, poz. 1271,
Nr 219, poz. 1849 i Nr 240, poz. 2058, z 2003 r. Nr 41, poz. 360, Nr 42, poz. 363, Nr 60, poz. 535,
Nr 109, poz. 1035, Nr 119, poz. 1121, Nr 130, poz. 1188, Nr 139, poz. 1323, Nr 199, poz. 1939
i Nr 228, poz. 2255, z 2004 r. Nr 9, poz. 75, Nr 11, poz. 101, Nr 68, poz. 623, Nr 91, poz. 871, Nr 93,
poz. 891, Nr 121, poz. 1264, Nr 162, poz. 1691, Nr 169, poz. 1783, Nr 172, poz. 1804, Nr 204,
poz. 2091, Nr 210, poz. 2135, Nr 236, poz. 2356 i Nr 237, poz. 2384, z 2005 r. Nr 13, poz. 98, Nr 22,
poz. 185, Nr 86, poz. 732, Nr 122, poz. 1024, Nr 143, poz. 1199, Nr 150, poz. 1239, Nr 167, poz. 1398,
Nr 169, poz. 1413 i 1417, Nr 172, poz. 1438, Nr 178, poz. 1478, Nr 183, poz. 1538, Nr 264, poz. 2205
i Nr 267, poz. 2258, z 2006 r. Nr 12, poz. 66, Nr 66, poz. 466, Nr 104, poz. 708 i 711, Nr 186,
poz. 1379, Nr 208, poz. 1537 i 1540, Nr 226, poz. 1656 i Nr 235, poz. 1699, z 2007 r. Nr 7, poz. 58,
Nr 47, poz. 319, Nr 50, poz. 331, Nr 61, poz. 418, Nr 99, poz. 662, Nr 106, poz. 731, Nr 121, poz. 831,
Nr 123, poz. 849, Nr 176, poz. 1243, Nr 181, poz. 1287, Nr 192, poz. 1378 i Nr 247, poz. 1845,
z 2008 r. Nr 59, poz. 367, Nr 96, poz. 609 i 619, Nr 110, poz. 706, Nr 116, poz. 731, Nr 119, poz. 772,
Nr 120, poz. 779, Nr 122, poz. 796, Nr 171, poz. 1056, Nr 220, poz. 1431, Nr 228, poz. 1507, Nr 231,
poz. 1547 i Nr 234, poz. 1571, z 2009 r. Nr 26, poz. 156, Nr 67, poz. 571 i Nr 69, poz. 592 i 593 oraz
z 2010 r. Nr 3, poz. 13, Nr 24, poz. 125 i Nr 40, poz. 229.
5) Zmiany tekstu jednolitego wymienionej ustawy zostały ogłoszone w Dz. U. z 2006 r. Nr 104, poz. 708
i 711, Nr 133, poz. 935, Nr 157, poz. 1119 i Nr 187, poz. 1381, z 2007 r. Nr 89, poz. 589, Nr 115,
poz. 794, Nr 176, poz. 1243 i Nr 192, poz. 1378, z 2008 r. Nr 209, poz. 1318, z 2009 r. Nr 3, poz. 11,
Nr 39, poz. 308, Nr 131, poz. 1075, Nr 157, poz. 1241 i Nr 201, poz. 1540 oraz z 2010 r. Nr 28,
poz. 143 i Nr 40, poz. 229.

18-04-aa

21
UZASADNIENIE


I. UWAGI OGÓLNE

1. W świetle przepisów księgi czwartej Kodeksu cywilnego brak jest podstaw do
skutecznego przesądzenia przez spadkodawcę o sposobie podziału spadku. Nie może on
w sposób wiążący spadkobierców wskazać, jakie przedmioty mają przypaść po jego śmierci
poszczególnym osobom. Osłabia to w istotny sposób swobodę testowania. Nie odpowiada
także oczekiwaniom społecznym. Stworzenie spadkodawcy takiej sposobności może nastąpić
m.in. przez dopuszczenie zapisu testamentowego ze skutkami rzeczowymi (zapis
windykacyjny). Nie wywołuje on tylu wątpliwości co umowa darowizny na wypadek śmierci,
przy pomocy której spadkodawca również może za życia rozdysponować swoim majątkiem
na wypadek śmierci. Jako instytucja prawa spadkowego zapis windykacyjny daje się łatwiej
wkomponować w istniejące konstrukcje prawne charakterystyczne dla tego działu prawa.
W

przypadku umów darowizny na wypadek śmierci problemy pojawiają się przede
wszystkim w związku z: zasadniczą niemożnością jej odwołania, brakiem odpowiedzialności
obdarowanych za długi spadkowe (z wyjątkiem zachowków), określeniem charakteru
prawnego uprawnienia przysługującego obdarowanemu w okresie od zawarcia umowy
darowizny do chwili śmierci darczyńcy.
2. Zapis windykacyjny występuje m.in. we Włoszech (art. 649 ust. 2 k.c.), we Francji
(art. 1014 k.c.), w Belgii (art. 1014 k.c.), Luksemburgu, Hiszpanii (art. 882 k.c.), Portugalii
(art. 2249 i nast. k.c.), Rumunii, Grecji (art. 1996 k.c.), na Węgrzech (§ 641 k.c.), w Japonii
oraz w wielu państwach Ameryki rodkowej i Południowej.
Zaletą zapisu windykacyjnego jest jego prostota i zgodność z wolą testatora. Powoduje
on nabycie przedmiotu zapisu przez zapisobiercę już w chwili śmierci testatora, bez
konieczności podejmowania dodatkowych działań. Dopuszczalny obecnie zapis

(art. 968 K.c.) dla wywołania skutków rzeczowych wymaga zawarcia umowy stanowiącej
jego wykonanie. Takie rozwiązanie odbiega od powszechnego w naszym społeczeństwie
przekonania, że zapis wywołuje skutki rzeczowe już w chwili śmierci spadkodawcy. Dlatego
też zapis windykacyjny odpowiada także oczekiwaniom zapisobierców na szybkie uzyskanie
przedmiotu zapisu.
3. Głównym celem projektu jest wprowadzenie regulacji dopuszczającej stosowanie
zapisu windykacyjnego. Dla jego realizacji jest konieczna nie tylko zmiana przepisów
Kodeksu cywilnego, ale także innych ustaw.
Ponadto projekt uelastycznia zapomnianą nieco instytucję wykonawcy testamentu.
Przez jego powołanie także spadkodawca uzyskuje pośredni wpływ na losy swojego majątku
po śmierci. Według projektu wykonawca testamentu wskazany przez spadkodawcę może
sprawować w okresie następującym bezpośrednio po jego śmierci zarząd nie tylko całym
majątkiem spadkowym, ale także jego zorganizowaną częścią lub nawet określonym
składnikiem. Ma to istotne znaczenie szczególnie wtedy, gdy w skład spadku wchodzi
przedsiębiorstwo lub gospodarstwo rolne. Wówczas nawet przejściowy brak osoby
uprawnionej do podejmowania czynności zarządu może doprowadzić do ich rozkładu lub
utraty wartości. Dzięki powołaniu wykonawcy testamentu testator wskazuje osobę, która
będzie zarządzać jego majątkiem nawet do działu spadku. Projekt przesądza także
dopuszczalność ustanowienia więcej niż jednego wykonawcy testamentu, co obecnie nie jest
powszechnie aprobowane.
Projekt uzupełnia także o § 6 treść art. 932 K.c. regulującego dziedziczenie ustawowe
małżonka, rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa spadkodawcy. Art. 932 K.c. nie
przesądza bowiem wyraźnie, jak następuje dziedziczenie ustawowe, w przypadku gdy
dochodzą do niego małżonek oraz jeden z rodziców spadkodawcy. Aby uniknąć wątpliwości
związanych z dziedziczeniem ustawowym tych osób, art. 932 § 6 K.c. wskazuje, że
dziedziczą one po połowie spadku.
Zgodnie ze zgłaszanymi w literaturze postulatami projekt zmienia również treść
art. 985 K.c. przez wskazanie, iż wykonania polecenia mającego na względzie interes
społeczny żądać może organ władzy publicznej.
4. Wprowadzenia do polskiego prawa spadkowego zapisu windykacyjnego nie należy
wiązać z likwidacją istniejącej już postaci zapisu, który w projekcie jest nazwany zapisem
zwykłym (art. 968 § 1 K.c.). Ustawodawca nie musi dokonać wyboru jednej tylko konstrukcji
zapisu. Zapis windykacyjny może pojawić się obok zapisu zwykłego. Ze względu na to, iż
zakres przedmiotowy zapisu zwykłego jest szerszy niż zapisu windykacyjnego, aby zmiana
regulacji prawnej nie ograniczała swobody testatora należy równolegle dopuścić obie te
postacie zapisu. Utrwalona praktyka oraz ugruntowana w polskim prawie tradycja zapisu
o skutkach obligacyjnych skłaniają do wniosku, iż zapisowi zwykłemu należy nadać rolę
wiodącą. Jego stosowanie stanowiłoby regułę. Wykorzystanie zapisu windykacyjnego
wymagałoby wyraźnego oświadczenia testatora. Dla wywołania skutków rzeczowych zapisu
testator powinien wyraźnie wskazać w testamencie, iż z chwilą jego śmierci przedmiot zapisu
wchodzi do majątku zapisobiercy (przypada bezpośrednio zapisobiercy). Aby ograniczyć
przypadki, w których wystąpią wątpliwości dotyczące takiego wskazania i jego wykładni,

2
projekt dopuszcza posłużenie się zapisem windykacyjnym jedynie w testamentach
sporządzanych w formie aktu notarialnego (dodany art. 9811 § 1 K.c.).
5. Podstawowe przepisy dotyczące zapisu windykacyjnego projekt umiejscawia
w dziale III tytułu III księgi czwartej Kodeksu cywilnego. Według projektu dział III dzieli się
na trzy rozdziały: Zapis zwykły, Zapis windykacyjny, Polecenie. Przepisy dotyczące zapisu
zwykłego poza wspomnianym już art. 968 K.c. nie zostały zmienione.
6. Odrębna regulacja zapisu windykacyjnego w Kodeksie cywilnym ogranicza się do
kwestii odróżniających go od zapisu zwykłego. W pozostałym zakresie przepisy regulujące
zapis zwykły odnoszą się także odpowiednio do zapisu windykacyjnego (art. 9816 K.c.).
Ponadto do zapisu windykacyjnego stosuje się odpowiednio przepisy o powołaniu
spadkobiercy, przyjęciu i odrzuceniu spadku, o zdolności do dziedziczenia i o niegodności
(art. 9815 K.c.). Oznacza to między innymi, że zapis windykacyjny można uczynić na rzecz
jednej lub kilku osób, stosuje się do niego przepisy o podstawieniu i przyroście, można go
odrzucić, a brak oświadczenia o przyjęciu lub odrzuceniu zapisu windykacyjnego w okresie
6 miesięcy od dowiedzenia się o nim powoduje, że zapis windykacyjny jest traktowany jako
przyjęty. Ponadto osoba, na której rzecz został uczyniony zapis windykacyjny, musi żyć
(istnieć) w chwili otwarcia spadku i może zostać uznana za niegodną zapisu.
7. Szczegółowa regulacja zapisu windykacyjnego została zamieszczona w dodanych
przez projekt do Kodeksu cywilnego art. 9811 – 9814. Została tam zamieszczona definicja
zapisu windykacyjnego (art. 9811 § 1 K.c.). Polega on na przeznaczeniu w testamencie
oznaczonej osobie przedmiotu zapisu, który zapisobierca nabywa w chwili otwarcia spadku.
Regulacja ta w powiązaniu z art. 922 § 2 K.c. określa wpływ zapisu windykacyjnego na
zawartość spadku, przesądzając, iż przedmiot zapisu windykacyjnego jest wyłączony ze
spadku. Jednakże, gdy osoba wskazana przez testatora nie chce (odrzuca zapis windykacyjny)
lub nie może (np. nie dożyje otwarcia spadku lub okaże się niegodna zapisu) być
zapisobiercą, przedmiot zapisu windykacyjnego nie zostaje wyłączony ze spadku.
W art. 9811 § 2 K.c. wskazano, iż przedmiotem zapisu windykacyjnego może być:
rzecz oznaczona co do tożsamości, zbywalne prawo majątkowe, przedsiębiorstwo lub
gospodarstwo rolne, ustanowienie na rzecz zapisobiercy użytkowania lub służebności. Jest to
wyliczenie enumeratywne. Przedmiot zapisu w chwili otwarcia spadku powinien należeć do
spadkodawcy, a gdy zapis polega na ustanowieniu użytkowania lub służebności, to przedmiot
tego prawa powinien należeć do spadku (art. 9812 K.c.).
Ze względu na cele zapisu windykacyjnego niewskazane jest uzależnianie jego
skuteczności od warunku lub terminu. Dlatego też projekt na wzór art. 962 K.c. uznaje

3