Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks postępowania cywilnego

w adnotacjach będą umieszczane również inne istotne okoliczności, w szczególności
informacje o stawiennictwie stron, o dopuszczonych dowodach w sprawie, czy dowód został
przeprowadzony, odroczeniu rozprawy czy też o wydanych orzeczeniach i zarządzeniach.
Jednocześnie protokolant sporządzał będzie skrócony zapis pisemny przebiegu
posiedzenia ograniczony do oznaczenia sądu, miejsca i daty posiedzenia, nazwisk sędziów,
protokolanta, prokuratora, stron, interwenientów, jak również obecnych na posiedzeniu
przedstawicieli ustawowych i pełnomocników oraz oznaczenia sprawy i wzmianki co do
jawności, a także treści rozstrzygnięcia, jeżeli sporządzenie odrębnej sentencji orzeczenia
nie jest wymagane. Ponadto protokół sporządzony pisemnie powinien zawierać
wymienienie zarządzeń i orzeczeń wydanych na posiedzeniu oraz stwierdzenie, czy zostały
ogłoszone, a także czynności stron wpływające na rozstrzygnięcie sądu (ugoda, zrzeczenie
się roszczenia, uznanie powództwa, cofnięcie, zmiana, rozszerzenie lub ograniczenie
żądania pozwu) oraz inne czynności stron, które według szczególnych przepisów ustawy
powinny być wciągnięte, wpisane, przyjęte, złożone, zgłoszone lub wniesione do protokołu.
Te ostatnie czynności stron to np. ustne udzielenie pełnomocnictwa (art. 89 § 2 k.p.c.),
zwrócenie uwagi sądu na uchybienie przepisom postępowania (art. 162 k.p.c.), ustny
wniosek o sporządzenie uzasadnienia wyroku (art. 5058 § 1 k.p.c.), oświadczenie
o zrzeczeniu się prawa do wniesienia apelacji (art. 5058 § 3 k.p.c.), ustne zgłoszenie treści
pism procesowych (art. 466 k.p.c., art. 4779 § 5 k.p.c., art. 47710 § 2 k.p.c.), ustne
oświadczenie o przyjęciu lub odrzuceniu spadku (art. 641 k.p.c.), protokół otwarcia
i ogłoszenia testamentu (art. 651 k.p.c.). Powyższe oznacza, że w razie sporządzenia
protokołu elektronicznego wyłączone jest zapisywanie w protokole sporządzonym pisemnie
przebiegu czynności dowodowych, a także wszelkich innych wniosków, oświadczeń czy
wywodów stron i innych uczestników postępowania oraz sądu, niż te, których wpisanie jest
dopuszczalne na podstawie art. 158 § 1 k.p.c.
Protokół w formie pisemnej podpisywany będzie, tak jak obecnie, przez
przewodniczącego i protokolanta. Natomiast protokół elektroniczny będzie utrwalany
w sposób gwarantujący identyfikację osoby sporządzającej go oraz rozpoznawalność
jakiejkolwiek jego późniejszej zmiany.
Zapewnienie pełnej funkcjonalności systemu oraz efektywności wykorzystania
elektronicznego protokołu pozostaje w ścisłej korelacji z potrzebą dokonywania transkrypcji
(pisemnego przekładu) zapisu, która jest niezwykle pracochłonną czynnością i stanowić
będzie dodatkowe obciążenie dla protokolanta. Natomiast stronom może ona umożliwić

5
podejmowanie działań mających na celu przedłużenie postępowania. Zgodnie z propo-
nowanym art. 158 § 4 k.p.c., jeżeli będzie to niezbędne dla zapewnienia prawidłowego
orzekania w sprawie, prezes sądu na wniosek przewodniczącego może zarządzić sporządzenie
transkrypcji odpowiedniej części protokołu elektronicznego. Transkrypcja będzie stanowić
załącznik do protokołu elektronicznego. Będzie ona czynnością o charakterze materialno-
technicznym. Nie należy utożsamiać jej z protokołem, którym wciąż pozostawać będzie
sporządzony zapis dźwięku albo dźwięku i obrazu. W związku z tym w stosunku do
pisemnego przekładu nie znajdą zastosowania przepisy dotyczące protokołów,
w szczególności nie będzie on podlegał sprostowaniu lub uzupełnieniu. Transkrypcja
elektronicznego protokołu będzie dokonywana tylko w sytuacjach wyjątkowych dla
zapewnienia prawidłowego orzekania w sprawie oraz będzie dotyczyła tylko i wyłącznie
stosownych fragmentów. Ponadto, mimo dokonania transkrypcji, protokołem pozostanie
wciąż zapis audio lub audio-wideo, a transkrypcja stanowić będzie jedynie załącznik.
Oczywiście zarówno strony, jak i skład orzekający, będą mogły sporządzać notatki na własne
potrzeby, a także powoływać się na nie w toku postępowania. Jednakże osoba posługująca się
taką notatką będzie odpowiadać za jej zgodność z zapisem z posiedzenia. Notować będzie
można podczas utrwalania czynności protokołowanych. Notatki nie będą miały jednak
charakteru urzędowego, ale autentyczność treści w nich zawartych (np. jeśli przytaczano by
przebieg rozprawy w pismach sądowych lub procesowych) mogłaby być w każdej chwili
zweryfikowana poprzez porównanie zapisu pisemnego dokonanego przez stronę lub sędziego
z elektronicznym protokołem (nagraniem audio-wideo) znajdującym się w aktach sprawy.
Transkrypcja w postaci notatek obejmujących krótkie, kilkuzdaniowe wypowiedzi nie
powinna być uciążliwa dla sędziów czy stron, ich pełnomocników i innych osób. Takie
rozwiązanie pozwoli zachować wygodę pracy sędziego, jednocześnie ograniczając koszty
transkrypcji jedynie do niezbędnych przypadków. Wykluczy ponadto różną sytuację sądu
i pełnomocników w tym zakresie.
Przyjęcie takiej konstrukcji w przypadku transkrypcji stanowi kompromis pomiędzy
dążeniem do zapewnienia ekonomiki postępowania i ułatwienia procedowania sądowi
a nakładem pracy związanym z dokonaniem transkrypcji. Przy obecnym poziomie rozwoju
techniki są już do dyspozycji urządzenia, dzięki którym znalezienie nagranego fragmentu
wypowiedzi osoby słuchanej lub oglądanej podczas rozprawy/czynności protokołowanej
niekoniecznie wymaga obejrzenia (przesłuchania) całości protokołu elektronicznego (a więc
nagrania audio lub audio-wideo). Na zasadzie podobnej do przejrzenia tradycyjnego

6
pisemnego protokołu możliwe jest przejrzenie elektronicznego protokołu wraz
z zsynchronizowanymi z nim adnotacjami po to, by znaleźć wypowiedzi danej osoby lub jej
fragment. Aktualnie każdy program do odtwarzania plików audio lub audio-wideo umożliwia
przesuwanie treści w obydwie strony, na ogół przy różnych prędkościach wybieranych przez
użytkownika, a także posiada funkcję pauzy.
Projektowany akt uchyla art. 159 k.p.c., gdyż nie ma już uzasadnienia dla nagrywania
przebiegu czynności protokołowanej i sporządzania tradycyjnego protokołu, jak
i sporządzania protokołu metodą stenograficzną.
Wyłączenie instytucji sprostowania protokołu (art. 160 k.p.c.) w przypadku protokołu
elektronicznego stanowi naturalną konsekwencję przyjętych rozwiązań. Instytucja
sprostowania protokołu nie spełniłaby w tym przypadku swojej funkcji z uwagi na to, że zapis
audio lub audio-wideo stanowi wierne odzwierciedlenie przebiegu dokonanych czynności
procesowych. Może być natomiast przydatna instytucja uzupełnienia protokołu, np. w razie
przerwania zapisu lub zapisu nieczytelnego.
Nowe brzmienie § 1 w art. 238, według którego protokół sporządzony zgodnie z art. 157
§ 11 k.p.c. (czyli protokół sporządzony wyłącznie pisemnie), zawierający przebieg
postępowania dowodowego przed sędzią wyznaczonym lub przed sądem wezwanym,
podpisują, oprócz sędziego i protokolanta, także osoby przesłuchane oraz strony, jeżeli są
obecne, spowodowane jest zbędnością podpisywania przez osoby przesłuchane oraz strony
z czynności przed sędzią wyznaczonym lub sądem wezwanym protokołu spisanego zgodnie
z zasadami wynikającymi z art. 158 § 1 – skoro przebieg czynności został utrwalony w formie
protokołu elektronicznego. Odpowiedniej zmiany dokonano w treści art. 273 § 1, zgodnie
z którym zeznania świadka będą odczytywane, tylko jeżeli nie sporządzono protokołu
elektronicznego.



7
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Cel wprowadzenia ustawy
Celem proponowanej regulacji jest usprawnienie postępowania sądowego przez
zastosowanie nowoczesnych technik zapisu przebiegu czynności sądowych, jako jednego
z obszarów unowocześniania procedur sądowych przez umożliwienie wykorzystania
nowoczesnych rozwiązań technologicznych w postępowaniu przed sądami powszechnymi.
Właściwe utrwalenie czynności procesowej jest niezbędne do jej należytego
udokumentowania w aktach sprawy oraz do oceny prawidłowości przeprowadzonego
postępowania, zwłaszcza w ramach postępowania odwoławczego lub wywołanego wskutek
wniesienia skargi o wznowienie postępowania. Zastąpienie tradycyjnej formy utrwalania
czynności procesowych poprzez wykorzystanie nowoczesnych rozwiązań technologicznych
jest na obecnym poziomie rozwoju technologicznego i społecznego nie tylko możliwe, ale
przede wszystkim niezbędne.
Technologie cyfrowe rejestrujące dźwięk lub dźwięk i obraz pozwalają na utrwalenie
własnych sformułowań uczestników postępowania, niewystylizowanych przez inną osobę,
bez zniekształcania wypowiedzi. Zapis audio-video daje lepsze podstawy do oceny materiału
dowodowego i kontroli instancyjnej niż tradycyjny protokół. Wiarygodność protokołu
elektronicznego pozwala na uproszczenie zasad pisemnego utrwalania tych czynności
sądowych, z których sporządzany jest zapis audio lub audio-video. W takiej sytuacji protokół
pisemny powinien ograniczać się do wskazania, gdzie i kiedy czynność miała miejsce i kto
w niej uczestniczył oraz niektórych oświadczeń procesowych stron i rozstrzygnięć sądu.
Zaproponowane w projekcie ustawy rozwiązania uwzględniają wnioski wynikające
z projektu badawczego pod nazwą „Elektroniczny Sąd: administracja sądowa w oparciu
o
technologie informatyczne” (e-Court), w którym Ministerstwo Sprawiedliwości
uczestniczyło między innymi z Ministerstwem Sprawiedliwości Włoch, Uniwersytetem
w Amsterdamie i Uniwersytetem Paul’a Sabatier w Tuluzie. Głównym celem projektu było
stworzenie instrumentów służących harmonizacji systemów informatycznych używanych
w krajach członkowskich Unii Europejskiej dla umożliwienia automatycznej wymiany
danych między tymi systemami, a także umożliwieniu obywatelom Unii dostępu do
publicznej informacji sądowej poprzez portal internetowy. Rozwiązania, których prototyp
powstał w ramach projektu, dotyczyły gromadzenia i archiwizacji multimedialnego zapisu

8
czynności sądowych oraz przeszukiwania zgromadzonych danych przez uprawnione
podmioty, przy użyciu języków używanych w poszczególnych krajach.
Prototyp systemu e-Court był wdrożony i testowany w Sądzie Okręgowym we
Wrocławiu. Eksperyment obejmował rejestrację przebiegu rozprawy, sporządzanie adnotacji,
a także transkrypcji. Projekt e-Court w zakresie multimedialnego zapisu przebiegu rozprawy
polegał na nagraniu zapisu multimedialnego autentycznych rozpraw sądowych, transkrypcji,
czyli sporządzeniu na tej podstawie zapisu tekstowego, a następnie synchronizacji tekstu
z obrazem i dźwiękiem.
Wyniki projektu e-Court wskazują, że rozprawa prowadzona przy użyciu zapisu
audio-video trwa około 1/3 krócej niż taka sama rozprawa protokołowana tradycyjnie przez
dobrze wyszkolonych protokolantów, sprawnie posługujących się metodą pisania
bezwzrokowego przy użyciu klawiatury komputerowej. Natomiast sporządzenie transkrypcji
1 godziny zapisu audio-video czynności sądowej zajmuje protokolantowi średnio 4 godziny.
Stąd upowszechnienie zapisu audio-video, obok należytego udokumentowania przebiegu
rozprawy, przyśpieszy procedowanie na rozprawach, pozwoli na lepsze wykorzystanie
istniejących sal rozpraw bez potrzeby zwiększania ich ilości, zwiększy czas, który sędziowie
mogą poświęcić na nie mniej istotne niż rozprawa czynności związane z rozpoznawanymi
sprawami. Czasochłonność sporządzania transkrypcji i związane z tym koszty pozwalają na
wniosek, że wprowadzenie zapisu audio-wideo nie może być połączone z obowiązkiem
transkrypcji, ponieważ obciążenie protokolantów pracą związaną ze sporządzeniem
transkrypcji zapisu rozprawy wzrosłoby kilkukrotnie.
2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa
Projekt oddziałuje na sądy powszechne oraz Sąd Najwyższy i na uczestników
postępowań sądowych.
3. Konsultacje
Projekt został przedstawiony w celu wydania opinii Sądowi Najwyższemu, Krajowej
Radzie Sądownictwa, Komisji Kodyfikacyjnej Prawa Cywilnego, samorządom zawodów
prawniczych – Naczelnej Radzie Adwokackiej, Krajowej Radzie Radców Prawnych,
Krajowej Radzie Komorniczej, a ponadto Stowarzyszeniu Sędziów Polskich „Iustitia”,
Stowarzyszeniu Prokuratorów Rzeczypospolitej Polskiej i
Helsińskiej Fundacji Praw
Człowieka oraz Prezesom Sądów Apelacyjnych z prośbą o przekazanie projektu podległym

9