Senacki projekt ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych

3
«wartości przedmiotu umowy», niezależnie od wartości przedmiotu zaskarżenia, powoduje, że
w odniesieniu do faktycznego interesu skarżącego, w niektórych wypadkach, następuje
gwałtowny wzrost jej wysokości.” Możliwa jest nawet sytuacja tego typu, że wysokość opłaty
będzie równa lub nawet wyższa od wartości przedmiotu zaskarżenia. Ostatecznie więc zostaje
osiągnięty efekt przeciwny do zamierzonego. Co więcej: w skrajnych przypadkach, gdzie
opłata należna od apelacji przewyższa wartość przedmiotu zaskarżenia, dochodzi wręcz do
podważenia sensu dochodzenia przez stronę swoich racji (przynajmniej z ekonomicznego
punktu widzenia), natomiast przyznane ustawą prawo wywiedzenia środka zaskarżenia staje się
w rzeczywistości iluzoryczne.
Trybunał przypomniał, że „[…] koszty sądowe są tradycyjnie uznanym instrumentem
polityki państwa służącym do regulowania relacji stron stosunków procesowych oraz –
w szerszym ujęciu – stymulowania decyzji jednostek co do sposobu prowadzenia swoich
interesów i doboru środków ich ochrony. Koszty postępowania służą osiągnięciu należytej
sprawności organizacyjnej i orzeczniczej sądów oraz selekcji roszczeń szykanujących i
oczywiście niezasadnych od roszczeń uzasadnionych, ukierunkowanych na ochronę praw i
wolności jednostki. Koszty sądowe spełniają zatem liczne funkcje: społeczne, fiskalne, a także
służebne wobec wymiaru sprawiedliwości […]”. Aczkolwiek, aby koszty postępowania
prawidłowo służyły założonym funkcjom, „[…] kryteria ich kształtowania muszą być tak
dobrane, by miały wpływ na zachowania społeczne podmiotu wnoszącego pozew lub apelację.
Warunki te są spełnione w postępowaniu w pierwszej instancji, albowiem nawiązują do
interesu powoda, przez co wpływają na jego wybór co do tego, czy żądać rozstrzygnięcia sporu
w postępowaniu sądowym, czy też nie. Nie jest za to możliwa prawidłowa realizacja tej funkcji
w postępowaniu apelacyjnym. Potraktowanie opłaty wynikającej z art. 18 ust. 2 w związku z
art. 28 ustawy o kosztach jako opłaty stałej, bez uwzględnienia interesu podmiotu wnoszącego
apelację, w powiązaniu za to z interesem strony przeciwnej (jeśli to właśnie strona przeciwna
wniosła pozew), powoduje, że koszty te pełnią w istocie funkcję negatywną, ograniczając prawo
dostępu do sądu w sposób, który nie jest uzasadniony żadną z wartości wskazanych w art. 31
ust. 3 Konstytucji.”
Zważywszy przy tym, iż zasadniczym celem przyjętej przez ustawodawcę konstrukcji
opłat było ułatwienie sposobu ich obliczania (co zresztą miało być skorelowane z założeniami
trybu uproszczonego, czyli przyspieszeniem rozpoznawania stosunkowo drobnych i raczej
nieskomplikowanych spraw), Trybunał Konstytucyjny podkreślił dodatkowo, że „[…] szybkość
rozpoznania sprawy nie jest wartością, na rzecz której można poświęcić ochronę praw
podmiotowych. […] sprawy objęte postępowaniem uproszczonym, «nieskomplikowane» i
«drobne» z punktu widzenia ogółu procesów toczących się przed sądami, mają doniosłe
znaczenie dla ogromnej większości obywateli, których sprawy te dotyczą. Zarówno ze względu
4
na przedmiotowe ujęcie tego trybu rozpoznawania (roszczenia związane z najmem lokali, z
umowami o pracę), jak i na podniesioną ostatnio do 10.000 złotych wartość przedmiotu sporu,
sprawy te w odbiorze społecznym mają opinię istotnych i bynajmniej nie stanowią marginesu
działania wymiaru sprawiedliwości.”
W związku z powyższym Trybunał doszedł do przekonania, że regulacja z art. 18 ust.
2 w związku z art. 28 ustawy o kosztach poważnie ogranicza prawo do sądu w drugiej instancji
w postępowaniu uproszczonym, przy czym ograniczenie to nie może być uznane za zgodne z
Konstytucją, ponieważ nie czyni zadość wymogowi konieczności, a w świetle wyliczenia
zawartego w art. 31 ust. 3 Konstytucji nie posiada również merytorycznego uzasadnienia. Tym
samym przedmiotowe rozwiązanie narusza także prawo do zaskarżenia orzeczeń i decyzji
wydanych w pierwszej instancji, poręczone mocą art. 78 Konstytucji.
2.3. Orzeczenie wywołało skutki prawne z dniem publikacji (24 grudnia 2008 r.) –
Trybunał Konstytucyjny nie zdecydował się na odsunięcie w czasie terminu utraty mocy
obowiązującej zakwestionowanego unormowania.
Technika orzecznicza zastosowana w tym wypadku przez sąd konstytucyjny (tzw.
wyrok zakresowy) spowodowała, że z systemu prawnego wyeliminowana została norma
prawna, której źródło stanowiły zaskarżone przepisy. W treści ustawy o kosztach pozostawione
zostały jednak jednostki redakcyjne, które były podstawą rekonstrukcji owej normy. Artykuły
18 ust. 2 oraz 28 ustawy o kosztach obowiązują więc nadal, ale wyłącznie w zakresie, w jakim
Trybunał nie stwierdził ich niekonstytucyjności.
Niemniej wystąpienie z projektem ustawy nowelizującej ustawę o kosztach jest
wskazane co najmniej z dwóch powodów. Po pierwsze, przemawiają za tym względy pewności
i transparentności prawa. Pamiętać bowiem trzeba, że art. 1302 § 3 ustawy z dnia 17 listopada
1964 r. - Kodeks postępowania cywilnego (Dz.U. Nr 43, poz. 296 z późn. zm.; dalej jako:
k.p.c.) nakłada na profesjonalnych pełnomocników procesowych, tzn. adwokatów, radców
prawnych, rzeczników patentowych, obowiązek samoobliczenia i uiszczenia stosownej opłaty w
przypadku, gdy apelacja bądź inny środek zaskarżenia, o którym mowa w tym przepisie,
podlegają opłacie w wysokości stałej lub stosunkowej obliczonej od wskazanej przez stronę
wartości przedmiotu zaskarżenia. Jednocześnie powołany art. 1302 § 3 k.p.c. przewiduje rygor
odrzucenia nienależycie opłaconego środka zaskarżenia bez przeprowadzenia postępowania
naprawczego w oparciu o dyspozycję art. 130 § 1 k.p.c. Niewątpliwe jest przy tym, że w stanie
prawnym ukształtowanym wyrokiem Trybunału Konstytucyjnego obowiązek samoobliczenia
będzie aktualny w razie zaskarżenia rozstrzygnięcia zapadłego w postępowaniu uproszczonym.
Skoro zatem procedura łączy tak daleko idące konsekwencje z uiszczeniem opłaty od apelacji
w wysokości innej, a ściślej rzecz biorąc – niższej niż wymagana, pożądane jest, ażeby
5
przepisy możliwie jasno określały, jak opłata ta powinna być liczona. Wprawdzie omawiane
uregulowania adresowane są wyłącznie do podmiotów fachowych (zawodowo zajmujących się
świadczeniem pomocy prawnej i co się z tym wiąże – posiadających odpowiednią wiedzę oraz
doświadczenie), tyle że konsekwencje ich ewentualnych uchybień, w tym tak poważne jak
odrzucenie środka zaskarżenia, obciążają zawsze reprezentowaną stronę.
Po drugie, Trybunał zaznaczył, iż jego orzeczenie wywołuje ten skutek, że do opłaty
od apelacji w postępowaniu uproszczonym mają być stosowane te przepisy ustawy o kosztach,
które determinują wysokość opłat w postępowaniu zwykłym, w szczególności zaś art. 13,
uzależniający wysokość opłaty od wartości przedmiotu zaskarżenia. Utrzymanie takiego
rozwiązania doprowadziłoby w niektórych wypadkach do podwyższenia opłat od apelacji w
porównaniu z tymi, jakie skarżący obowiązani byliby uiść w myśl zakwestionowanego art. 18
ust. 2 w związku z art. 28 ustawy o kosztach. Ten wzrost wysokości opłat jest widoczny
zwłaszcza w przypadku spraw „granicznych”, a mianowicie tam, gdzie wartość przedmiotu
zaskarżenia odpowiada maksymalnej wartości przedmiotu sporu czy też wartości przedmiotu
umowy, przyjętej dla danego progu. Poza tym zrównanie opłat pobieranych od apelacji w
postępowaniu zwykłym i uproszczonym z pewnością odbiega od wyżej wzmiankowanych
założeń przyświecających wprowadzeniu regulacji szczególnej dla tego drugiego trybu i
ostatecznie – na etapie po wydaniu rozstrzygnięcia przez sąd pierwszej instancji – niweluje
odmienność tych postępowań pod względem fiskalnym.
3. Cele i zakres projektowanej ustawy
Mając na uwadze konieczność wykonania wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia
16 grudnia 2008 r., kierując się brzmieniem sentencji wyroku oraz motywami jego
uzasadnienia, proponuje się, aby zmiana ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych polegała na uzupełnieniu dotychczasowego brzmienia art. 28 o wyraźne
wskazanie, że punktem odniesienia dla obliczenia opłaty od apelacji w postępowaniu
uproszczonym jest wartość przedmiotu zaskarżenia. W ten sposób w wymienionym trybie
(w fazie postępowania odwoławczego) przywrócona zostanie opłata rosnąca progresywnie.
Ponadto zasadne jest zamieszczenie w projekcie ustawy nowelizującej przepisu
przejściowego, formułującego regułę działania prawa nowego w tych sprawach, w których
apelacje zostaną wniesione po wejściu ustawy w życie.
4. Konsultacje
6
W pismach Ministra Sprawiedliwości, Krajowej Rady Sądownictwa, Pierwszego
Prezesa Sądu Najwyższego, Naczelnej Rady Adwokackiej i Krajowej Izby Radców Prawnych
poparto projekt lub nie zgłoszono doń uwag.
Stowarzyszenie Sędziów Polskich IUSTITIA zaproponowało zmianę redakcyjną w
nowelizowanym art. 28 we wprowadzeniu do wyliczenia, a ponadto zaproponowało oznaczenie
dotychczasowej jego treści jako ust. 1 i dodanie ust. 2 o treści „W sprawie podlegającej
rozpoznaniu w postępowaniu uproszczonym od zażalenia pobiera się opłatę stałą w kwocie 30
zł”. Ta ostatnia propozycja, jako wykraczająca poza wykonanie wyroku TK, nie została
uwzględniona.
5. Skutki finansowe wykonania projektowanej ustawy
Ustawa nie powoduje skutków finansowych dla budżetu państwa.
6. Oświadczenie o zgodności z prawem Unii Europejskiej
Projektowana ustawa nie jest objęta prawem Unii Europejskiej.
Warszawa, 14 lipca 2009 r.
BAS-WAL-1457/09

Pan
Bronisław Komorowski
Marszałek Sejmu
Rzeczypospolitej Polskiej

Opinia prawna
w sprawie zgodności z prawem Unii Europejskiej senackiego projektu
ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w sprawach cywilnych
(przedstawiciel wnioskodawcy: senator Zbigniew Jan Cichoń)

Na podstawie art. 34 ust. 9 uchwały Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej z dnia 30 lipca
1992 roku – Regulamin Sejmu Rzeczypospolitej Polskiej (Monitor Polski z 2009 r. Nr 5, poz.
47) sporządza się następującą opinię:

1. Przedmiot projektu ustawy
Projekt przewiduje zmianę art. 28 ustawy z dnia 28 lipca 2005 r. o
kosztach sądowych w sprawach cywilnych (Dz. U. Nr 167, poz. 1398, ze
zmianami) poprzez wyraźne wskazanie, że opłatę od apelacji oblicza się w
odniesieniu do wartości przedmiotu zaskarżenia. Zmiana wynika z obowiązku
dostosowania systemu prawa do wyroku Trybunału Konstytucyjnego z dnia 16
grudnia 2008 r. (sygn. akt P 17/07; Dz. U. Nr 228, poz. 1524).
Projekt zawiera przepis przejściowy. Proponowana ustawa ma wejść w
życie po upływie 14 dni od dnia ogłoszenia.
2. Stan prawa Unii Europejskiej w materii objętej projektem
Prawo Unii Europejskiej nie zawiera przepisów regulujących
zagadnienie będące przedmiotem projektu ustawy.
3. Analiza przepisów projektu pod kątem ustalonego stanu prawa
Unii Europejskiej
Przepisy projektu nie należą do materii regulacji prawa Unii
Europejskiej.
4. Konkluzja
Przedmiot projektu ustawy o zmianie ustawy o kosztach sądowych w
sprawach cywilnych nie jest objęty prawem Unii Europejskiej.

Sporządził: Zespół Prawa Europejskiego i Międzynarodowego
Akceptował: Dyrektor Biura Analiz Sejmowych




Michał Królikowski