Rządowy projekt ustawy o zmianie ustawy - Kodeks cywilny

Warto też podkreślić, że między rodzicami i dziećmi zachodzi pokrewieństwo
w linii prostej i że jest to pierwszy stopień pokrewieństwa. Rodzeństwo to krewni w linii
bocznej. Jest to pokrewieństwo drugiego stopnia.
Dziś obowiązujące przepisy nie określają udziału matki spadkodawcy w sytuacji, gdy
za życia spadkodawcy nie doszło do ustalenia ojcostwa. Nie wiadomo więc czy matka
dziedziczy wszystko to co powinno przypaść obojgu rodzicom, czy też tylko to co przypada
jednemu rodzicowi. Lukę tę wypełnia projektowany art. 932 § 2 zd. 2. Jest to rozwiązanie
korzystne dla matki spadkodawcy.
5. Według projektu (art. 932 § 4), jeżeli jedno z rodziców nie dożyło otwarcia spadku,
jego miejsce zajmują bracia i siostry spadkodawcy (jego rodzeństwo). Dziedziczą oni część
spadku, która przypadałaby zmarłemu (wcześniej) rodzicowi, w częściach równych. Nie ma
przy tym znaczenia czy chodzi o rodzeństwo przyrodnie, czy rodzone. Warto podkreślić, że
zasada jednakowego traktowania rodzeństwa jest już utrwalona w naszym prawie i projekt ją
podtrzymuje.
W sytuacji, gdy brak jest zstępnych spadkodawcy i rodziców, jego rodzeństwo – to
jego najbliżsi krewni. Tak wysokie usytuowanie rodzeństwa w drabinie spadkobierców
ustawowych jest więc w pełni uzasadnione.
6. Jeżeli któreś z rodzeństwa nie dożyło otwarcia spadku, jego miejsce – według
przyjętego w projekcie porządku dziedziczenia – zajmują jego dzieci (art. 932 § 5).
Dziedziczą oni w częściach równych udział w spadku, który przypadałby ich rodzicowi,
będącemu zarazem bratem lub siostrą spadkodawcy.
Jeżeli z kolei któreś z powołanych do dziedziczenia dzieci brata lub siostry
spadkodawcy nie dożyło otwarcia spadku, jego miejsce zajmują jego dzieci (wnuki brata lub
siostry spadkodawcy).
Przedstawiona tutaj zasada wstępowania zstępnego w miejsce przodka, który nie
przeżył spadkodawcy (nazywana zasadą ograniczonej reprezentacji) rozciąga się także na
dalszych zstępnych braci i sióstr spadkodawcy.
Podobne rozwiązanie (co do dziedziczenia zstępnych rodzeństwa) jest przewidziane
w obowiązujących dziś przepisach (art. 934 K.c.). W tym zakresie więc projekt utrzymuje
dotychczasowy stan prawny.
7. Nowością w projekcie jest obecność na liście spadkobierców ustawowych dziadków
i ich zstępnych. Dziedziczą oni z mocy ustawy w dalszej kolejności, gdy brak jest małżonka,
zstępnych spadkodawcy, jego rodziców, rodzeństwa i zstępnych rodzeństwa, chcących

7
i mogących dziedziczyć. Wystarczy więc, że w chwili otwarcia spadku (śmierci
spadkodawcy) żyje choćby jeden przedstawiciel tej grupy spadkobierców ustawowych,
chcący i mogący dziedziczyć, z którą dziadkowie i ich zstępni konkurują, aby do
dziedziczenia dziadków i ich zstępnych nie doszło.
Udziały dziadków są jednakowe. Nie ma przy tym znaczenia to czy osoby należące do
tej grupy spadkobierców ustawowych pozostawały w związkach małżeńskich. Jeżeli któreś
z dziadków nie dożyło otwarcia spadku, udział, który miałby mu (jej) przypaść, dziedziczą
w równych częściach dzieci tego z dziadków, a gdy i któreś z jego (jej) dzieci nie dożyło
otwarcia spadku, powołani są z kolei jego (jej) dzieci (i dalej, na podobnej zasadzie, dalsi ich
zstępni).
W ten oto sposób wśród spadkobierców ustawowych danej osoby może znaleźć się
rodzeństwo rodziców spadkodawcy (wujkowie, stryjkowie, ciocie, stryjenki spadkodawcy),
a w braku któregoś z rodzeństwa – ich zstępni (na zasadzie ograniczonej reprezentacji).
8. Na liście spadkobierców ustawowych w projekcie pojawili się też pasierbowie
(dzieci małżonka spadkodawcy niebędące jego dziećmi).
Projekt przewiduje, że w sytuacji, gdy brak jest małżonka spadkodawcy i kogokolwiek
spośród krewnych należących do przedstawionej wyżej grup spadkobierców ustawowych,
chcących i mogących dziedziczyć, spadek przypada dzieciom małżonka spadkodawcy (czyli
pasierbom).
Jest to w naszym prawie rozwiązanie nowe. Przemawiają za nim następujące
argumenty:
Dzieci osoby, która zawiera małżeństwo, stają się z reguły członkami rodziny, która na
skutek tego małżeństwa powstaje. Między małżonkiem rodzica a tymi dziećmi powstaje
z mocy prawa stosunek powinowactwa (powinowactwo w linii prostej pierwszego stopnia).
Tym formalnym relacjom w życiu często towarzyszą rzeczywiste więzi rodzinne
między ojczymem lub macochą (przyszłym spadkodawcą) a dziećmi współmałżonka
(pasierbami). Za życia rodzica i jego współmałżonka (ojczyma lub macochy), jeżeli we
wspólnocie rodzinnej pozostają dzieci wspólne małżonków i dzieci jednego z małżonków,
małżonkowie powinni wszystkie niepełnoletnie dzieci, przy zaspokajaniu ich potrzeb,
traktować jednakowo.
Przepisy Kodeksu rodzinnego i opiekuńczego z 1964 r. w art. 144 § 1 przyznają
pasierbowi roszczenie alimentacyjne przeciwko ojczymowi lub macosze, jeżeli odpowiada to
zasadom współżycia społecznego. Roszczenie alimentacyjne przysługuje też ojczymowi lub

8
macosze przeciwko pasierbowi, jeżeli przyczynili się do jego wychowania i utrzymania oraz
gdy odpowiada to zasadom współżycia społecznego.
W życiu zdarza się, że dziecko będące pasierbem jednego z małżonków, traci wpierw
swojego rodzica naturalnego (będącego współmałżonkiem ojczyma lub macochy), następnie
zaś traci również ojczyma lub macochę. Względy słuszności przemawiają za tym, aby
zaliczyć je do kręgu spadkobierców ustawowych. Bywa przecież i tak, że do powstania
i pomnożenia majątku ojczyma lub macochy przyczynił się za życia (jego lub jej)
współmałżonek, będący rodzicem naturalnym pasierba. Zapewne też majątek ojczyma lub
macochy został w jakiejś części uzyskany w drodze dziedziczenia po zmarłym wcześniej
współmałżonku.
Sytuacja przedstawia się zgoła inaczej, gdy pasierb ma swojego naturalnego rodzica,
którego małżeństwo ze spadkodawcą zostało już wcześniej rozwiązane przez rozwód. Brak
uzasadnienia do zaliczenia takiego pasierba do kręgu spadkobierców ustawowych
spadkodawcy (będącego byłym mężem lub żoną rodzica). Projekt tę sytuację uwzględnił.
Do wyłączenia pasierba z kręgu spadkobierców ustawowych ojczyma lub macochy
wystarczające powinno być to, że żyje choćby jedno z jego rodziców. Samo to, że pasierb jest
dzieckiem jednego z wcześniejszych małżonków spadkodawcy, nie wyłącza go od
dziedziczenia po ojczymie lub macosze.
Udziały wszystkich pasierbów, chcących i mogących dziedziczyć, powinny być
równe.
Pytanie czy w sytuacji gdy w chwili otwarcia spadku brak jest małżonka spadkodawcy
oraz kogokolwiek spośród jego krewnych powołanych do dziedziczenia, spadek ma przypaść
gminie (lub Skarbowi Państwa) czy też pasierbowi (niemającemu rodziców) projekt
rozstrzygnął na korzyść pasierba. Rozstrzygnięcie to jest zgodne z poczuciem
sprawiedliwości.
9. Rozwiązania przewidziane w przedłożonym projekcie, odsuwające na dalszy plan
dziedziczenie ustawowe gminy i Skarbu Państwa, są zgodne z oczekiwaniami wyrażonymi
pod adresem ustawodawcy przez Trybunał Konstytucyjny w wyroku z dnia 31 stycznia
2001 r. (PIV/99, OTK 2001 nr 1, poz. 5). Można tu powołać również wyrok TK z dnia
5 września 2007 r. (PZ1/06), w którego uzasadnieniu znalazło się stwierdzenie, że „przejście
własności osoby zmarłej na rzecz Skarbu Państw lub innego podmiotu publicznego nie jest
kategorycznie wykluczone, ale może ono wejść w grę dopiero wówczas, gdy nie jest możliwe

9
ustalenie osób fizycznych, których następstwo prawne po zmarłym jest bardziej uzasadnione
bliskością stosunku łączącego te osoby ze spadkodawcą”.
10. W zakresie czasowego kryterium stosowania projektowanej zmiany Kodeksu
cywilnego miarodajna jest chwila otwarcia spadku, tj. chwila śmierci spadkodawcy, będąca
podstawowym wyznacznikiem rozgraniczającym – w świetle obowiązujących w prawie
polskim norm intertemporalnych – czasowy zakres stosowania kolejno obowiązujących norm
prawa spadkowego (art. LI ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. – Przepisy wprowadzające
Kodeks cywilny, Dz. U. Nr 16, poz. 94, z późn. zm.).





10
OCENA SKUTKÓW REGULACJI

1. Cel wprowadzenia ustawy
Celem zmiany przepisów dotyczących niedozwolonych klauzul umownych stosowanych
w obrocie konsumenckim jest prawidłowa implementacja przepisu art. 5 dyrektywy Rady
93/13/EWG z dnia 5 kwietnia 1993 r. w sprawie nieuczciwych warunków w umowach
konsumenckich (Dz. Urz. WE L 95 z 21.04.1993, s. 29).
Celem regulacji jest poszerzenie kręgu spadkobierców powołanych do dziedziczenia
z ustawy, spośród krewnych i powinowatych (pasierb) spadkodawcy, aby ograniczyć
przypadki, gdy do dziedziczenia zostaje powołana gmina albo Skarb Państwa jako
spadkobiercy ustawowi, z wyłączeniem dalszych krewnych spadkodawcy.
2. Wskazanie podmiotów, na które oddziałuje ustawa
Projekt dotyczy nieoznaczonego kręgu osób fizycznych i prawnych, a także jednostek
samorządu terytorialnego.
3. Konsultacje
Projekt ustawy został przekazany do zaopiniowania Pierwszemu Prezesowi Sądu
Najwyższego, Prezesowi Naczelnego Sądu Administracyjnego, Krajowej Radzie
Sądownictwa, Prezesowi Narodowego Banku Polskiego, Naczelnej Radzie Adwokackiej,
Krajowej Radzie Radców Prawnych, Krajowej Radzie Notarialnej. W zakresie regulacji
odnoszącej się do dziedziczenia ustawowego uwagi Pierwszego Prezesa Sądu Najwyższego
dotyczyły m.in. kwestii zaliczenia pasierba do kręgu spadkobierców ustawowych,
wprowadzenia ,,podwojenia” udziału spadkowego babci spadkobiercy w przypadku, kiedy
znana jest tylko babcia spadkodawcy, gdyż pochodzenie jej dziecka od ojca (rodzica
spadkodawcy) nie zostało ustalone, wyłączenia obowiązywania art. 938 i 966 K.c. w związku
z propozycją nadania dziadkom spadkodawcy statusu spadkobierców ustawowych oraz
znowelizowania art. 991 i 1008 K.c. w kierunku przyznania dziadkom prawa do zachowku.
Uwzględniając uwagi dotyczące zaliczenia pasierbów do kręgu spadkobierców
ustawowych, ograniczono dziedziczenie pasierbów wyłącznie do sytuacji, gdy żadne
z rodziców pasierba w chwili otwarcia spadku nie żyje. Przyjęcie tego rozwiązania
spowoduje, że pasierbowie przy dziedziczeniu ustawowym będą konkurować jedynie z gminą
lub Skarbem Państwa. Zarówno małżonek spadkobiercy, jak i krewni (powołani z ustawy do
dziedziczenia) pasierba, będą pasierba wyprzedzać w porządku dziedziczenia. Pasierbowie

11