Wypowiedzenie umowy o pracę a zwolnienie natychmiastowe

Przeczytaj także: Zwolnienie dyscyplinarne - w jakim terminie?

Dwa pierwsze tryby należy traktować jako zwykły – powszechnie występujący w obrocie sposób doprowadzenia do ustania stosunku pracy (jakkolwiek należy pamiętać, że wypowiedzenie umowy o pracę przez pracodawcę, w związku z ochroną trwałości stosunku pracy, objęte jest również szeregiem obostrzeń ustawowych, takich jak wymagania co do formy pisemnej, konieczność podania konkretnej i realnej przyczyny, pouczenia o prawie wniesienia odwołania do sądu pracy oraz inne szczególne formy ochrony pracowników przed zwolnieniem). Trzeci ma charakter wyjątkowy, a to z uwagi na związany z nim radykalny skutek w postaci pozbawienia pracodawcy lub pracownika – w zależności od osoby rozwiązującej umowę o pracę - ochrony wynikającej z prawa do dalszego korzystania z świadczonej przez pracownika pracy w zamian za zapłatę wynagrodzenia w okresie wypowiedzenia,. Dlatego też rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę lub pracownika bez zachowania okresu wypowiedzenia, wymaga spełnienia ściśle określonych przez ustawę, kwalifikowanych przesłanek.

Katalog przyczyn, których wystąpienie uprawnia pracodawcę do zastosowania rozwiązania umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika, zawarte są w art. 52 k.p. Zgodnie z tym przepisem pracodawca może podjąć decyzję o zwolnieniu dyscyplinarnym w razie:

• ciężkiego naruszenia przez pracownika podstawowych obowiązków pracowniczych,
• popełnienia przez pracownika w czasie trwania umowy o pracę przestępstwa, które uniemożliwia dalsze zatrudnianie go na zajmowanym stanowisku, jeżeli przestępstwo jest oczywiste lub zostało stwierdzone prawomocnym wyrokiem,
• zawinionego przez pracownika utraty uprawnień koniecznych do wykonywania pracy na zajmowanym stanowisku.

W praktyce przy tym, do najczęstszych przyczyn zwolnień dyscyplinarnych należą zdarzenia kwalifikowane jako ciężkie naruszenia obowiązków pracowniczych. Zgodnie z utrwalonym w tym zakresie orzecznictwem należą do nich zachowania zawinione (charakteryzujące się winą umyślną lub rażącym niedbalstwem ze strony pracownika) naruszające lub zagrażające istotnym interesom pracodawcy (przykładowo przywłaszczenie lub zniszczenie mienia pracodawcy, podejmowanie działalności konkurencyjnej - zwłaszcza w godzinach pracy, nieusprawiedliwiona nieobecność, obecność w zakładzie pracy pod wpływem alkoholu lub innych środków odurzających). Dodatkowo art. 53 k.p. określa szczegółowe warunki rozwiązanie umowy o pracę przez pracodawcę bez wypowiedzenia z przyczyn przez pracownika niezawinionych, wiążących się z długotrwałą nieobecnością w pracy.

Zgodnie z art. 55 k.p., również pracownik może rozwiązać umowę o pracę w trybie natychmiastowym, w następujących przypadkach:

• jeżeli zostanie wydane orzeczenie lekarskie stwierdzające szkodliwy wpływ wykonywanej pracy na zdrowie pracownika, a pracodawca nie przeniesie go w terminie wskazanym w orzeczeniu lekarskim do innej pracy, odpowiedniej ze względu na stan jego zdrowia i kwalifikacje zawodowe.
• gdy pracodawca dopuści się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków wobec pracownika (najczęściej spotykane przypadki to brak terminowej zapłaty wynagrodzenia za pracę, niezapewnienie bezpiecznych i higienicznych warunków pracy, mobbing i inne przypadki naruszania godności pracowniczej przez przełożonego lub współpracowników).

W praktyce wątpliwości może budzić kwestia, czy w okresie wypowiedzenia umowy o pracę (tak na skutek oświadczenia pracodawcy jak i pracownika) pracodawca ma prawo zwolnić pracownika w trybie dyscyplinarnym, a zatem ze skutkiem natychmiastowym, niweczącym ochronę wynikającą z okresu wypowiedzenia. Problem ten występuje zresztą również w drugą stronę, a mianowicie, czy pracownik, np. zainteresowany szybkim skorzystaniem z atrakcyjnej oferty zatrudnienia u innego pracodawcy, może skutecznie (a przede wszystkim bez ryzyka ponoszeni negatywnych dla siebie konsekwencji „przyspieszyć” rozstanie z pracodawcą w drodze jednostronnego oświadczenia, bez potrzeby osiągania w tym przedmiocie porozumienia.

Przedstawiony powyżej problem został dość jednoznacznie rozstrzygnięty w literaturze, a przede wszystkim w orzecznictwie sądów pracy (zob. przykładowo wyrok Sądu Najwyższego z dnia 14 kwietnia 1983 r. (sygn. akt I PRN 32/83) na rzecz dopuszczalności rozwiązania umowy o pracę w trybie natychmiastowym w okresie wypowiedzenia. Z punktu widzenia obowiązków i uprawnień pracowniczych sytuacja pracownika w okresie wypowiedzenia umowy o pracę nie ulega bowiem zasadniczo zmianie. Na pracowniku zatem, w dalszym ciągu ciąży obowiązek należytego wykonywania pracy, a pracodawca zobowiązany jest pracownika zatrudniać, wypłacać wynagrodzenie oraz respektować wszelkie inne związane ze stosunkiem pracy uprawnienia pracownicze. W rezultacie, wobec pracownika, który dopuścił się ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych (najczęstszym przypadkiem bywa tu samowolny „urlop” i związana z tym nieusprawiedliwiona nieobecność w pracy) w dalszym ciągu mogą zostać wyciągnięte konsekwencje prawne, nie wyłączając rozwiązania stosunku pracy w trybie natychmiastowym.

Możliwości tej nie wyłącza również fakt legalnej nieobecności pracownika w pracy w okresie wypowiedzenia (udzielenie urlopu wypoczynkowego lub nieobecność z innych przyczyn usprawiedliwionych jak niezdolność do pracy z powodu choroby), jeżeli w tym właśnie czasie ujawni się przyczyna uzasadniająca zwolnienie dyscyplinarne. Uprawnienie do natychmiastowego rozwiązania umowy o pracę w okresie wypowiedzenia przysługuje oczywiście również pracownikowi, a to w razie ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracodawcy lub ziszczenia innej wymienionej w art.55 k.p. przyczyny uzasadniającej skorzystanie z tego trybu.