Firmy rodzinne: forma prawna ma znaczenie

Przeczytaj także: Firma rodzinna: przeżytek, czy lekarstwo na kryzys?

Firma rodzinna może działać w każdej formie prawnej. Może być to zarówno spółka cywilna (która w istocie nie jest spółką lecz umową łączącą wspólników), jak i spółka prawa handlowego (spółka osobowa lub spółka kapitałowa).

Przepisy nie przewidują żadnych szczególnych wymogów dla firm rodzinnych. Przy wyborze odpowiedniej konstrukcji należy się zastanowić, jakie aspekty są dla nas istotne np. kwestie dziedziczenia, wpływu współmałżonka na majątek firmy, swoboda w zarządzaniu, ograniczenie odpowiedzialności za zobowiązania spółki, koszty założenia i prowadzenia firmy. Od tego zależeć będzie bowiem wybór odpowiedniej dla nas formy działalności.

Spółki z o.o. są atrakcyjnym instrumentem dla osób, których działalność wiąże się z większym ryzykiem. W tym bowiem wypadku wspólnicy nie odpowiadają za zobowiązania spółki swoimi majątkami prywatnymi. Należy jednak pamiętać, że członkowie zarządu (a w firmach rodzinnych są to najczęściej właśnie członkowie tych rodzin, a nie zewnętrzni menadżerowie) ponoszą posiłkową odpowiedzialność za zobowiązania spółki w przypadku jej niewypłacalności wobec wierzycieli. Należyte prowadzenie interesu i czuwanie, aby ewentualny wniosek o ogłoszenie upadłości został złożony we właściwym terminie, pozwala jednak na zminimalizowanie tego ryzyka.

Jeśli wspólnicy dysponują większymi funduszami mogą utworzyć spółkę akcyjną (tutaj kapitał zakładowy wynosi minimum 100.000 zł). Ta forma stanowi dodatkowe zabezpieczenie, gdyż wyłączona jest posiłkowa odpowiedzialność członków zarządu za długi spółki. Konstrukcje spółek kapitałowych – sp. z o.o. i spółek akcyjnych dobrze sprawdzają się m.in. w firmach budowalnych i produkcyjnych.

Spółki osobowe wykorzystywane są najczęściej w mniejszych firmach oraz w takich, w których ryzyko niewypłacalności wobec wierzycieli nie jest zbyt duże. Ta forma działalności jest również popularna, gdy wspólnicy pragną podkreślić swoją odpowiedzialność za prowadzony biznes.

W spółkach osobowych wspólnicy ponoszą odpowiedzialność za zobowiązania solidarnie ze spółka całym swym majątkiem osobistym. Odpowiedzialność ta ma co prawda charakter posiłkowy, a więc urzeczywistnia się dopiero, gdy egzekucja z majątku spółki okaże się bezskuteczna, ale może być bardzo dotkliwa przy całkowitym niepowodzeniu biznesu.

Z tej perspektywy stosowane są również konstrukcje mieszane. Tworzona jest spółka osobowa (najczęściej spółka komandytowa), w której wspólnikiem odpowiadającym za zobowiązania spółki jest tworzona specjalnie w tym celu spółka z o.o., natomiast osoby fizyczne – członkowie rodziny obierają status wspólników, których odpowiedzialność za długi spółki jest wyłączona. Spółka z o.o. jest tutaj tylko dodatkiem, natomiast zarówno proces zarządzania, jak i przepływ zysków odbywa się przez członków rodziny.

Interesującą formuła, w której mogą działać firmy rodzinne są spółki komandytowo – akcyjne. Zdarza często, iż firma rodzinna wypracowała dobrą i rozpoznawalną markę, ale brak jest jej środków na sfinansowanie rozwoju przedsiębiorstwa (np. zakup nowych technologii, rozbudowę zakładów produkcyjnych). Z drugiej strony na rynku są inwestorzy, którzy gotowi są zainwestować środki w firmę rodzinną w zamian za zyski, jakie będzie przynosiła jej działalność. Osoby takie mogą utworzyć właśnie spółkę komandytowo – akcyjną (w skrócie S.K.A.), w której członkowie rodziny będą tzw. komplementariuszami, a więc wspólnikami, którzy swoim nazwiskiem firmują działalność, zarządzają firmą, a swoim majątkiem gwarantują jakość marki. Inwestor natomiast staje się akcjonariuszem spółki. Wkłada on w spółkę określone środki, zwykle nie angażuje się w zarządzanie, pozostaje też anonimowy dla rynku, jednak w zamian za udzielone finansowanie otrzymuje prawo do udziału w zysku. W ten sposób zarówno komplementariusze (członkowie rodziny), jak i akcjonariusze (inwestorzy) są zaangażowani w przedsięwzięcie i zainteresowani jego rozwojem.

Firmy rodzinne o rozbudowanym profilu działalności decydują się często na tworzenie sieci powiązanych ze sobą spółek. Każda z nich ma na celu realizację innego przedsięwzięcia. Taka konstrukcja ma ograniczać ryzyka związane z ewentualnym niepowodzeniem jednej z gałęzi działalności. Na czele tych podmiotów stoi najczęściej spółka, której bezpośrednimi wspólnikami są członkowie rodziny, zarządzająca całą grupą. Spółki córki realizują różne profile działalności (np. jedna spółka zajmuje się wyłącznie produkcją, inna dystrybucją, kolejna zarządzaniem i pozyskiwaniem finansowania, a kolejna skupia grunty i zarządza nimi).

Jak widać wybór formy prawnej może mieć istotne znaczenie, gdyż wpływa m.in. na odpowiedzialność wspólników wobec wierzycieli i koszty działalności. Forma powinna być w obszarze zainteresowań wspólników nie tylko przy zakładaniu działalności, ale również w toku rozwoju firmy. To co było dobre dla mikro czy małego przedsiębiorstwa, nie musi być dobre dla większego. Rozwój firmy może wymagać zmian organizacyjno – prawnych, jeśli jesteśmy zainteresowani zwiększeniem lub przynajmniej utrzymaniem jej efektywności.