Pełnomocnik i mocodawca: specyficzne czynności

Przeczytaj także: Wynagrodzenie pełnomocnika jest kosztem uzyskania przychodu

Omawiając specyficzne czynności pełnomocnika i mocodawcy dotyczące udzielonego pełnomocnictwa warto między innymi wskazać, że zgodnie z przepisami ustawy z dnia 23 kwietnia 1964 r. Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 ze zm., dalej „kodeks cywilny”) w określonych sytuacjach możliwe jest ustanowienie przez pełnomocnika dla osoby udzielającej mu pełnomocnictwa – mocodawcy, innych (dalszych) pełnomocników, czyli udzielenie innym osobom tzw. pełnomocnictwa substytucyjnego. Przepisy kodeksu cywilnego przewidują trzy możliwości, w których możliwe jest udzielenie pełnomocnictwa substytucyjnego, tj. jeśli taka możliwość wynika z treści samego pełnomocnictwa, z ustawy lub stosunku prawnego będącego podstawą pełnomocnictwa. Można więc w treści pełnomocnictwa wyraźnie umocować pełnomocnika do ustanawiania dalszych pełnomocników.

Jeśli chodzi natomiast o umocowanie do ustanowienia dalszego pełnomocnika, które nie musi być wskazane w treści pełnomocnictwa, gdyż wynika z samej ustawy, należy wskazać, że umocowanie takie wynika z przepisów o pełnomocnictwie procesowym w postępowaniu cywilnym (pełnomocnik procesowy może udzielić dalszego pełnomocnictwa procesowego adwokatowi lub radcy prawnemu, choćby nie było to wskazane w treści pełnomocnictwa). Jak wyżej wskazano, umocowanie do udzielenia dalszego pełnomocnictwa może wynikać także z treści stosunku prawnego, będącego podstawą udzielenia pełnomocnictwa.

Rozstrzygnięcie, czy konkretny stosunek prawny będący podstawą udzielenia pełnomocnictwa (np. umowa zlecenia, umowa agencyjna) ze swojej istoty upoważnia do udzielania dalszych pełnomocnictw, może nastręczać trudności. Jeśli chcemy uniknąć takich wątpliwości, możemy zawsze w treści pełnomocnictwa zawrzeć wyraźne zastrzeżenie, że pełnomocnik jest lub nie jest umocowany do udzielania pełnomocnictwa substytucyjnego. Co ważne, zakres udzielonego przez pełnomocnika pełnomocnictwa substytucyjnego może co najwyżej odpowiadać zakresowi pełnomocnictwa głównego. Pełnomocnik może udzielić także pełnomocnictwa substytucyjnego, którego zakres będzie węższy niż zakres pełnomocnictwa głównego. Jednak w żadnym wypadku pełnomocnik nie może udzielić pełnomocnictwa substytucyjnego, którego zakres byłby szerszy od zakresu pełnomocnictwa głównego, czyli umocować pełnomocnika substytucyjnego do czynności, do których sam nie jest umocowany.

Kolejnym istotnym zagadnieniem jest działanie kilku pełnomocników ustanowionych przez jednego mocodawcę. Zgodnie z przepisami kodeksu cywilnego dopuszczalne jest ustanowienie przez mocodawcę kilku pełnomocników z identycznym zakresem umocowania. W takim przypadku, każdy z ustanowionych pełnomocników może działać samodzielnie, chyba że z treści pełnomocnictwa wynika, że samodzielne działanie pełnomocników jest wyłączone. Jeśli zatem zależy nam na ustanowieniu kilku pełnomocników, upoważnionych do działania tylko łącznie (wspólnie), musimy wyraźnie zastrzec to w treści pełnomocnictwa.

Ponadto, w praktyce może dojść do sytuacji, w której ustanowiony przez nas pełnomocnik będzie drugą obok nas, stroną czynności prawnej. W takiej sytuacji istotnym jest, że pełnomocnik może być drugą stroną czynności prawnej, której ma dokonać na rzecz mocodawcy, jeśli wynika to z treści pełnomocnictwa. Takie działanie pełnomocnika, jako drugiej strony czynności prawnej jest również dopuszczalne, jeśli w wyniku dokonania w ten sposób czynności nie dojdzie do naruszenia interesów mocodawcy (kwestia ta w praktyce może jednak budzić wątpliwości, jeśli zatem pełnomocnik sam ma być drugą stroną czynności - np. umowy - warto wyraźnie zastrzec taką możliwość w treści pełnomocnictwa). Analogiczne zasady mają zastosowanie do sytuacji, w której pełnomocnik reprezentuje dwie strony czynności prawnej (np. jednocześnie sprzedawcę i kupującego, przy umowie sprzedaży).

Warto także zwrócić uwagę, że pełnomocnik ma obowiązek zwrócić mocodawcy dokument pełnomocnictwa po wygaśnięciu umocowania. O tym obowiązku niekiedy zapomina się w praktyce (również mocodawcy nieczęsto upominają się o zwrot dokumentu pełnomocnictwa). Zwłaszcza osoby zawodowo dokonujące czynności prawnych w imieniu innych osób powinny więc skrupulatnie przechowywać oryginalne dokumenty pełnomocnictw, aby zawsze móc zwrócić taki dokument mocodawcy, po wygaśnięciu umocowania. Jednocześnie warto pamiętać, że pełnomocnik może zażądać od mocodawcy sporządzenia poświadczonego odpisu zwracanego pełnomocnictwa, na którym to odpisie powinno zostać zaznaczone, że pełnomocnictwo wygasło.

Podsumowując należy wskazać, że odnośnie udzielania pełnomocnictw, oprócz kwestii kluczowych, takich jak określenie zakresu umocowania, warto zwrócić uwagę także na takie dodatkowe elementy, jak prawo udzielania dalszych pełnomocnictw, obowiązek działania łącznego w przypadku kilku pełnomocników, umocowanie do występowania przez pełnomocnika jako druga strona czynności prawnej lub umocowanie do reprezentowania obu stron czynności, czy wreszcie obowiązek zwrotu pełnomocnictwa. Kwestie te mogą bowiem okazać się bardzo ważne dla mocodawcy i pełnomocnika, warto zatem uwzględniać je w treści pełnomocnictw oraz w praktyce postępowania z dokumentami udzielonych pełnomocnictw.