Podróże służbowe: ograniczenia pracodawcy w zakresie zlecania wyjazdów

Przeczytaj także: Stała delegacja - bez prawa do diet

Ważne
Wyrażona przez pracownicę w ciąży zgoda na odbycie delegacji nie jest jednoznaczna ze zwolnieniem pracodawcy z zakazu zatrudniania pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych. Kodeks pracy stwarza bezwzględny zakaz zatrudniania pracownicy w ciąży w godzinach nadliczbowych, który to zakaz nie może być uchylony nawet przez wyrażenie zgody pracownicy na taką pracę.

Opieka nad dzieckiem do 4 lat a podróż służbowa

Pracodawca nie może narzucić wyjazdu służbowego osobie zatrudnionej, która opiekuje się dzieckiem do ukończenia przez nie 4 roku życia. Osoba ta może oczywiście jeździć w delegacje, lecz musimy uzyskać od niej zgodę. Pracownica (lub pracownik) opiekująca się dzieckiem do lat 4 musi złożyć oświadczenie o zamiarze korzystania, lub nie, z uprawnienia do odmowy udania się w delegację, które podlega włączeniu do akt osobowych tej osoby (w części B). Pamiętajmy, że taka ogólna zgoda w każdej chwili może zostać odwołana. Pobranie oświadczenia ma ułatwić wyjazdy służbowe (brak konieczności każdorazowego uzyskiwania zgody na wyjazd). Zgoda taka nie może jednak ograniczać swobodnej możliwości skorzystania z uprawnienia do odmowy wyjazdu (np. pracownica godząc się ogólnie na wyjazdy służbowe odmawia wyjazdu w jedną, konkretną delegację ze względu na brak możliwości zapewnienia opieki nad dzieckiem).

Zgodnie z 189¹ KP, w sytuacji, gdy oboje rodzice dziecka do lat 4 pozostają w zatrudnieniu, z uprawnienia – m.in. do skorzystania z możliwości odmowy udania się w podróż służbową –może skorzystać tylko jedno z nich. Od obojga rodziców pobiera się oświadczenie o zamiarze, lub braku zamiaru, korzystania z tego uprawnienia. W oświadczeniu tym powinno zostać zaznaczone, czy drugi z rodziców (opiekunów) dziecka będzie wykorzystywał w omawianym zakresie możliwości jakie dają mu przepisy.
Zasady współżycia społecznego w kontekście polecenia wyjazdu

Ograniczenia zlecenia wyjazdu mogą wynikać również z art. 8 KP. Zgodnie z tym przepisem nie można czynić ze swego prawa użytku, który byłby sprzeczny ze społeczno-gospodarczym przeznaczeniem tego prawa lub zasadami współżycia społecznego. Takie działanie lub zaniechanie uprawnionego nie jest uważane za wykonywanie prawa i nie korzysta z ochrony.

Pojęcie „zasady współżycia społecznego” należy do klauzul generalnych, czyli jest zwrotem niedookreślonym, który odsyła do pozaprawnych reguł oraz ocen pozaprawnych w ocenie danej sytuacji. Należy tutaj brać pod uwagę normy moralne, obyczajowe, zwyczaje itp.

Warte podkreślenia jest to, że same zasady współżycia społecznego nie tworzą samoistnie określonego prawa (nie kształtują tego prawa). Służą jedynie jako pewnego rodzaju uzupełnienie tego prawa, często umożliwiając pewną zmianę przewidzianego przepisami sposobu jego wykonywania.

Przykład
Pracownica jest samotną matką wychowującą 11-letnie dziecko o znacznym stopniu niepełnosprawności, wymagające całodobowej opieki. Na czas świadczenia pracy przez pracownicę opiekę zapewnia dzienny ośrodek opieki. Pracodawca polecił tej pracownicy wyjazd w dwutygodniową delegację.

Za niezgodne z zasadami współżycia społecznego powinno zostać uznane wyciąganie konsekwencji dyscyplinarnych wobec tej pracownicy w razie odmowy wyjazdu. Odmowa ta opierałaby się na obiektywnie szczególnej sytuacji rodzinnej tej osoby.

Podróż służbowa pracownika niepełnosprawnego

Na podobnej podstawie ograniczenia wydania polecenia wyjazdu bez zgody pracownika można odnieść do osób niepełnosprawnych. Ustawa z 27.8.1997 r. o rehabilitacji zawodowej i społecznej oraz zatrudnianiu osób niepełnosprawnych (t.j. Dz.U. z 2011 r. Nr 127, poz. 721 ze zm.) nie ustanawia zakazu delegowania pracowników niepełnosprawnych. Brak zakazu delegowania tych pracowników poza stałe miejsce pracy powoduje, że pracodawca generalnie zachowuje swobodę w zakresie wydania pracownikowi niepełnosprawnemu polecenia udania się w podróż służbową.

Niezgodnym z zasadami współżycia społecznego byłoby jednak wydanie polecenia wyjazdu w podróż służbową osobie, która ze względu na swoją niepełnosprawność jest znacznie ograniczona w możliwości samodzielnego przemieszczania się, a narzucony przez pracodawcę środek transportu nie jest dostosowany do potrzeb osób niepełnosprawnych. Wyciąganie konsekwencji dyscyplinarnych z odmowy wyjazdu w taką podróż byłoby niedopuszczalne.

Zapoznaj się z podstawą prawną:

• art. 8, art. 77[5], art. 178, art. 189[1] Kodeks pracy
• art. 60 Kodeks cywilny