Spółka jawna - zasady rozliczeń między wspólnikami

Przeczytaj także: Skarga pauliańska i wspólnik spółki jawnej

Za zobowiązania spółki każdy ze wspólników odpowiada bez ograniczenia całym swoim majątkiem solidarnie z pozostałymi wspólnikami oraz ze spółką, przy czym odpowiedzialność wspólników ma charakter subsydiarny, to znaczy, że wierzyciel w pierwszej kolejności może zaspokoić się z majątku spółki, zaś dopiero wówczas, gdy majątek spółki okaże się niewystarczający, może sięgnąć do majątku osobistego wspólników (art. 22 § 2 w zw. z art. 31 k.s.h.).

Zasadniczo stosunki między wspólnikami spółki jawnej określa umowa (wyjątek stanowi ustawowy zakaz powierzania prowadzenia spraw spółki osobom trzecim z wyłączeniem wspólników i ograniczenie prawa wspólnika do osobistego zasięgania informacji o stanie majątku i interesach spółki oraz umowne ograniczenie prawa do osobistego przeglądania ksiąg i dokumentów spółki – art. 38 k.s.h.). Każdy ze wspólników ma prawo i obowiązek prowadzenia spraw spółki. W sytuacji, w której jeden ze wspólników sprzeciwi się prowadzeniu sprawy nieprzekraczającej zwykłego zarządu przez innego wspólnika, wymagana jest uchwała wszystkich wspólników, w czym wyraża się wspomniana wyżej zasada jednomyślności (art. 39 k.s.h.). Sprawy spółki mogą być też na mocy umowy spółki lub uchwały wspólników powierzone konkretnym wspólnikom. Pozostali wspólnicy są wówczas wyłączeni od prowadzenia spraw spółki (art. 41 § 1 zd. 2 k.s.h.). Wspólnik może także zostać wyłączony od prowadzenia spraw spółki mocą orzeczenia sądu. Zasada jednomyślności wspólników dotyczy również na przykład ustanowienia prokury (art. 41 § 1 k.s.h.) czy prowadzenia spraw przekraczających zakres zwykłych czynności spółki (w tym wypadku wymagana jest zgoda nawet tych wspólników, którzy nie mają prawa prowadzenia spraw spółki – art. 43 k.s.h.). W sytuacji zaś, gdy brak możliwości podjęcia uchwały wspólników, wspólnik mający prawo prowadzenia spraw spółki może bez jej podjęcia wykonać czynność nagłą, której zaniechanie mogłoby wyrządzić spółce poważną szkodę (art. 44 k.s.h.).

Jeśli chodzi o rozliczenia między wspólnikami, odpowiednie uregulowania znajdują się w przepisach art. 48 – 57 k.s.h. Kodeks spółek handlowych wprowadza domniemanie równości wniesionych przez wspólników udziałów do spółki (art. 48 § 1 k.s.h.), przy czym udział kapitałowy wspólnika odpowiada wartości rzeczywiście wniesionego wkładu (art. 50 § 1 k.s.h.). Za samo prowadzenie spraw spółki wspólnik nie otrzymuje wynagrodzenia, jednak każdy wspólnik ma prawo do równego udziału w zyskach i uczestniczy w stratach w tym samym stosunku bez względu na rodzaj i wartość wkładu (art. 51 § 1 k.s.h.). Określony w umowie spółki udział wspólnika w zysku odnosi się, w razie wątpliwości, także do jego udziału w stratach, ale w umowie spółki można zwolnić wspólnika od udziału w stratach (art. 51 § 1 i § 2 k.s.h.). Z końcem roku obrotowego każdy ze wspólników może żądać podziału i wypłaty całości zysku (art. 52 § 1 k.s.h.). W pierwszej kolejności zysk przeznacza się na uzupełnienie udziału wspólnika, jeżeli wskutek poniesionej przez spółkę straty udział kapitałowy wspólnika został uszczuplony (art. 52 § 2 k.s.h.). Wspólnik może ponadto żądać corocznie wypłacenia odsetek w wysokości 5% od swojego udziału kapitałowego, także wtedy, gdy spółka poniosła stratę (art. 53 k.s.h.). Jednak aby zmniejszyć swój udział kapitałowy wspólnik musi uzyskać zgodę pozostałych wspólników art. 54 § 1 k.s.h.). Wspólnik nie może też potrącać wierzytelności przysługującej mu wobec spółki z wierzytelnością spółki, która przysługuje spółce wobec wspólnika z tytułu wyrządzenia szkody (art. 54 § 2 k.s.h.).

Oprócz zasad odnośnie wzajemnych rozliczeń w stosunkach między wspólnikami spółki jawnej istotną rolę odgrywa obowiązek lojalności. Zgodnie z art. 56 § 1 k.s.h., wspólnik obowiązany jest powstrzymać się od wszelkiej działalności sprzecznej z interesami spółki. Nie może on przede wszystkim bez wyraźnej lub domniemanej zgody pozostałych wspólników, zajmować się interesami konkurencyjnymi, w szczególności uczestniczyć w spółce konkurencyjnej jako wspólnik spółki cywilnej, spółki jawnej, partner, komplementariusz lub członek organu spółki (art. 56 § 2 k.s.h.). Obowiązek ten obwarowany jest odpowiednimi sankcjami, poprzez przyznanie pozostałym wspólnikom prawa do żądania wydania spółce korzyści, jakie osiągnął wspólnik naruszający zakaz konkurencji lub naprawienia wyrządzonej jej szkody (art. 57 § 1 k.s.h.). Roszczenie to przedawnia się z upływem sześciu miesięcy od dnia, w którym wszyscy pozostali wspólnicy dowiedzieli się o naruszeniu zakazu, nie później jednak niż z upływem lat trzech (art. 57 § 2 k.s.h.).

Jak się okazuje, zasada jednomyślności i równości przeważa w stosunkach między wspólnikami spółki jawnej, zarówno w kwestiach organizacyjnych, jak i w kwestiach rozliczeń. Warto przy tym pamiętać, że regulacja spółki jawnej jest regulacją wzorcową dla wszystkich innych spółek osobowych, do której odsyłają przepisy kodeksu spółek handlowych w przypadku braku odrębnych unormowań dla tego typu spółek.