Szczególne uprawnienia konsumenta a odstąpienie od umowy

Przeczytaj także: Prawo odstąpienia od umowy zawartej na odległość

W pierwszej kolejności wyjaśnić należy znaczenie terminu konsument. Otóż zgodnie z art. 22(1) kodeksu cywilnego (k.c.) za konsumenta uważa się osobę fizyczną dokonującą czynności prawnej niezwiązanej bezpośrednio z jej działalnością gospodarczą lub zawodową. Zatem umowa zawierana przez osobę fizyczną z przedsiębiorcą, w sytuacji gdy przedmiot tej umowy nie jest związany z prowadzoną przez taką osobę fizyczną działalnością gospodarcza lub zawodową będzie uznana za umowę zawarta przez konsumenta. Jak widać istotnym elementem definicji konsumenta, jest związek danej czynności prawnej (np. umowy) z wykonywaną przez osobę fizyczną działalnością gospodarczą lub zawodową. Przykładowo, jeżeli osoba fizyczna prowadzi działalność gospodarczą – sklep spożywczy i zakupuje meble, które mają być wykorzystane w tym sklepie (półki sklepowe), to taka umowa bez wątpienia jest związana z prowadzoną działalnością gospodarczą, gdyż meble będą wykorzystywane w sklepie, w celu prowadzenia tej działalności gospodarczej. Jeżeli jednak ta sama osoba kupuje w salonie meblowym meble do swojego domu, to przy takiej umowie nie będzie elementu powiązania z działalnością gospodarczą lub zawodową kupującego, a zatem w ramach takiej umowy będzie ona uznana za konsumenta.

Uprawnienia, o których będzie mowa w niniejszym artykule uregulowane są przepisami ustawy z dnia 2 marca 2000 r. o ochronie niektórych praw konsumentów oraz o odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną przez produkt niebezpieczny (zwanej dalej ustawą). Ustawa zawiera m.in. szczególne uregulowania dotyczące zawierania umów poza lokalem przedsiębiorstwa.

Najogólniej rzecz ujmując umowa zawarta poza lokalem przedsiębiorstwa jest to umowa, którą przedsiębiorca zawiera poza miejscem prowadzenia działalności gospodarczej. Przykładowo, jeżeli w naszym domu pojawia się akwizytor oferujący zakup jakichś towarów, czy skorzystanie z usług przedsiębiorcy, to w sytuacji, gdy ktoś, po rozmowie i zapoznaniu się z ofertą przedstawioną przez takiego akwizytora, zdecyduje się na natychmiastowe podpisanie umowy, to w takim przypadku mamy do czynienia z umową zawartą poza lokalem przedsiębiorstwa. Co więcej, nawet w sytuacji, gdy osoba reprezentująca przedsiębiorcę pojawi się w naszym mieszkaniu w celu zebrania od nas oferty, czyli np. podpisania formularza, w którym wyrażamy wolę zakupu towaru, usługi, a umowa na podstawie tak złożonej oferty konsumenta zostaje przez przedsiębiorcę podpisana później, już w lokalu przedsiębiorstwa, to w takim przypadku również będą mieć zastosowanie przepisy ustawy. Zgodnie bowiem z art. 1 ust. 3 ustawy przepisy dotyczące umów zawieranych poza lokalem przedsiębiorstwa stosuje się także do umowy zawartej w wyniku zorganizowanego poza lokalem przedsiębiorstwa zbierania ofert konsumentów w czasie odwiedzin przedsiębiorcy lub osoby działającej w jego imieniu w miejscu pracy konsumenta, w jego mieszkaniu albo w innym miejscu jego prywatnego pobytu.

Ustawa przyznaje konsumentowi, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, uprawnienie do odstąpienia od umowy, bez podawania przyczyny. Stosownie do art. 2 ust 1 ustawy konsument, który zawarł umowę poza lokalem przedsiębiorstwa, może od niej odstąpić bez podania przyczyn, składając stosowne oświadczenie na piśmie w terminie dziesięciu dni od zawarcia umowy. Do zachowania tego terminu wystarczy wysłanie oświadczenia przed jego upływem. Z powyższego wynika, że konsument w okresie 10 dni po zawarciu umowy ma czas na zweryfikowanie swojej pierwotnej decyzji odnośnie woli i chęci zawarcia danej umowy z przedsiębiorcą. Co istotne, konsument nie musi podawać powodów, dla których odstępuje od zawartej uprzednio umowy.

Ustawa nakłada na przedsiębiorcę zawierającego umowę poza lokalem przedsiębiorstwa obowiązek poinformowania konsumenta, jeszcze przed zawarciem umowy, o przysługującym mu prawie odstąpienia od umowy i wręczenia konsumentowi wzoru oświadczenia o odstąpieniu, z oznaczeniem swojego imienia i nazwiska (nazwy) oraz adresem zamieszkania (siedziby). Przedsiębiorca w razie zawarcia umowy obowiązany jest także wręczyć konsumentowi pisemne potwierdzenie zawarcia umowy, stwierdzające jej datę i rodzaj oraz przedmiot świadczenia i cenę. Nie powiadomienie konsumenta o możliwości odstąpienia od umowy skutkuje tym, iż nie rozpoczyna biec 10 dniowy termin do odstąpienia. Zgodnie z art. 4 ust. 1 w takim przypadku konsument może odstąpić od umowy w terminie dziesięciu dni od uzyskania informacji o prawie odstąpienia. Konsument nie może jednak z tego powodu odstąpić od umowy po upływie trzech miesięcy od jej wykonania. A zatem co do zasady nie dopełnienie przez przedsiębiorcę obowiązku poinformowania konsumenta o przysługującym mu prawie odstąpienia od umowy nie wpływa niekorzystnie na sytuację konsumenta, gdyż w takim przypadku nie biegnie termin na złożenie oświadczenia o odstąpieniu, aczkolwiek po upływie 3 miesięcy od daty wykonania umowy konsument traci prawo do złożenia oświadczenia o odstąpieniu od umowy, mimo iż nie został poinformowany o przysługującym mu uprawnieniu.

Na zakończenie wskazać należy, że art. 5 ustawy wyłącza niektóre kategorie umów spod regulacji dotyczących umów zawieranych na odległość. Zgodnie z tym przepisem Przepisów o umowach zawieranych z konsumentami poza lokalem przedsiębiorstwa nie stosuje się do umów:

1. o charakterze ciągłym lub okresowym, zawieranych na podstawie oferty sprzedaży lub przez odwołanie się do ogłoszeń, reklam, cenników i innych informacji skierowanych do ogółu albo do poszczególnych osób, jeżeli konsument mógł uprzednio zapoznać się z treścią otrzymanej oferty lub informacji pod nieobecność drugiej strony umowy, a zarazem w tej ofercie lub informacji, jak i w umowie zastrzeżono prawo konsumenta do odstąpienia od umowy w terminie dziesięciu dni od dnia jej zawarcia;
2. sprzedaży artykułów spożywczych dostarczanych okresowo przez sprzedawcę do miejsca zamieszkania konsumenta;
3. powszechnie zawieranych w drobnych bieżących sprawach życia codziennego, o wartości przedmiotu umowy do równowartości 10 EURO;
4. o prace budowlane;
5. dotyczących nieruchomości, z wyłączeniem usług remontowych;
6. ubezpieczenia, w tym o członkostwo w otwartych funduszach emerytalnych, oraz reasekuracji;
7. dotyczących papierów wartościowych oraz jednostek uczestnictwa w funduszach powierniczych i inwestycyjnych (usługi inwestycyjne).