Postępowanie koncyliacyjne w sprawach gospodarczych

Przeczytaj także: Postępowanie mediacyjne vs. proces sądowy

Każda ze stron, bez podania powodu, w każdym momencie może od negocjacji odstąpić, bez żadnych negatywnych dla niej konsekwencji prawnych wynikających z tej czynności. Dotyczy to w szczególności sytuacji, gdy strony zawarły zawczasu umowę o mediację.

Skierowanie stron do mediacji zależy, co do zasady, od uznania sądu, natomiast postanowienie o skierowaniu do mediacji nie podlega zaskarżeniu. Z kolei strona sporu, zgodnie w prawem może skutecznie sprzeciwić się mediacji, nie wyrażając stosownej zgody. Należy nadmienić, że doktryna nie jest zgodna w kwestii interpretacji „wyrażania zgody”-czy mamy tu do czynienia ze swoistym domniemaniem zgody, czy też musi być ona jasno wyartykułowana. Jedno jest pewne-brak zgody skutkuje bezskutecznością postanowienia sądu.

Sytuacja tzw. obligatoryjnej koncyliacji została ujęta w art. 2021 KPC: Jeżeli strony przed wszczęciem postępowania sądowego zawarły umowę o mediację, sąd kieruje strony do mediacji na zarzut pozwanego zgłoszony przed wdaniem się w spór co do istoty sprawy. Formalny zarzut istnienia umowy o mediację skutkuje obligatoryjnym skierowaniem stron przez sąd do mediacji. Z kolei dobrowolny charakter tej instytucji nasuwa wniosek, że i w tej sytuacji strona niezainteresowana może nie wyrazić na nią zgody. Nawet zawarcie ważnej umowy o mediację nie niesie ze sobą żadnych poważnych skutków prawnych, ponieważ każda ze stron jest w pełni władna decydować o dalszym losie umowy (co zostało już niejednokrotnie skrytykowane w literaturze przedmiotu).

Na poziomie wspólnotowym od pewnego czasu trwają prace mające na celu propagowanie alternatywnych metod rozstrzygania sporów. Swego czasu proponowano utworzyć instytucję obowiązkowej mediacji w pewnej kategorii sporów. Obecnie najdoskonalej realizuje te postulaty ustawodawstwo brytyjskie, gdzie tradycja zażegnywania konfliktów w drodze mediacji jest szczególnie bogata. Tamtejszy sędzia ma m.in. w sprawach cywilnych szerokie uprawnienia w kwestii kierowania stron do mediacji, co może czynić wielokrotnie. Właśnie w sprawach konfliktów między przedsiębiorcami koncyliacja odgrywa szczególną rolę ciesząc się dużą popularnością. Zaznaczenia wymaga fakt, iż tamtejsza ugoda, zawarta między przedsiębiorcami w toku mediacji nie wymaga sądowego zatwierdzenia, wiążąc skutecznie układające się strony.

Koncyliacja jest dotychczas najbardziej efektywną i oszczędną formą rozstrzygania sporów. Postępowanie sądowe, sformalizowane i kosztowne, nie służy szybkiemu zażegnywaniu konfliktów, dlatego obecnie można zaobserwować „trend” legislacyjny, mający na celu zachęcenie społeczeństwa, a zwłaszcza przedsiębiorstw, do korzystania z usług mediatorów. Jego wyrazem jest m.in. na poziomie krajowym ustawa o mediacji cywilnej z 28.07.2005, oraz na poziomie wspólnotowym Dyrektywa UE 2008/52/EC o niektórych aspektach mediacji w sprawach cywilnych i handlowych. Obydwie regulacje mają funkcjonalne zadanie propagowania mediacji jako efektywnej alternatywy względem procesu sądowego, oraz co za tym idzie, zwiększenie dostępu społeczeństwa do wymiaru sprawiedliwości.

Koncyliacja, prócz niezaprzeczalnych zalet takich jak wyżej wspomniana szybkość, efektywność, oszczędność, fachowość i poufność uzgodnień, posiada też pewne wady. Zalicza się do nich brak sankcji, a więc niewymuszalność dokonanych uzgodnień (dopiero wraz z zatwierdzeniem ugody przez sąd możliwa jest jej egzekucja), a także brak gwarancji w kwestii takich jak dwuinstancyjność postępowania mediacyjnego.

Mediacja jako forma rozstrzygania konfliktów wymaga oczywiście czasu aby w pełni zafunkcjonować w świadomości społecznej.