Rzecz ruchoma jako przedmiot przewłaszczenia na zabezpieczenie

Przeczytaj także: Przewłaszczenie na zabezpieczenie

W polskim prawie nie ma przepisów regulujących wprost istotę przewłaszczenia na zabezpieczenie oraz sposóbów ustanawiania takiego zabezpieczenia. Nie mniej jednak można stwierdzić, że przewłaszczenie na zabezpieczenie polega na przeniesieniu na rzecz wierzyciela prawa własności rzeczy przez dłużnika. O tego rodzaju zabezpieczeniu wspomina m. in. ustawa z dnia 29 sierpnia 1997 r. Prawo bankowe (tekst jednolity: Dz. U. z 2002 r. Nr 72, poz. 665 z późn. zm.), zgodnie z którą zabezpieczenie wierzytelności banku może być dokonane w drodze przeniesienia na bank przez dłużnika (lub osobę trzecią), do czasu spłaty zadłużenia, prawa własności rzeczy ruchomej lub papierów wartościowych. Powyższe nie oznacza jednak, że przewłaszczenie na zabezpieczenie może być ustanawiane wyłącznie na rzecz banków i może dotyczyć tylko ruchomości i papierów wartościowych. Na zasadzie swobody umów możliwe jest także szersze korzystanie z tej formy zabezpieczenia.

W praktyce najczęstszym przedmiotem przewłaszczenia na zabezpieczenie, obecnym w ogrocie gospodarczym, są rzeczy ruchome. Warto zaznaczyć, że mogą być to zarówno rzeczy oznaczone co do tożsamości, innymi słowy konkretnie oznaczone, zindywidualizowane przedmioty takie jak np. samochód o określonym numerze rejestracyjnym, oraz rzeczy oznaczone wyłącznie co do gatunku, w przypadku których oznaczony jest tylko rodzaj tych rzeczy, kategoria np. stado krów.

Jak zostało wskazane powyżej, do ustanowienia rzeczy ruchomej jako przedmiotu przewłaszczenia na zabezpieczenie wierzytelności dochodzi na podstawie umowy zawartej pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem, która zwykle przybiera formę pisemną. Dzięki niej dochodzi do przeniesienia własności na rzecz wierzyciela rzeczy ruchomej na zabezpieczenie, któremu towarzyszy także przeniesienie posiadania. Należy także wskazać, że cechą charakterystyczną przewłaszczenia na zabezpieczenie, którego przedmiotem jest rzecz ruchoma, jest umowne ograniczenie własności wierzyciela poprzez jego zobowiązanie się, że będzie mógł on zaspokoić się z nabytej w celu zabezpieczenia wierzytelności rzeczy ruchomej tylko w przypadku, jeżeli dłużnik nie wywiąże się z zabezpieczonego zobowiązania.

W umowie pomiędzy wierzycielem a dłużnikiem sprecyzowane powinno zostać to, do czego między stronami doprowadzić może ewentualne wywiązanie lub niewywiązanie się ze zobowiązania przez dłużnika. Pod tym kątem można wyróżnić dwa zasadnicze sposoby umownej regulacji przejścia własności przewłaszczonej rzeczy. Po pierwsze, przewłaszczenie na zabezpieczenie własności rzeczy ruchomej może zostać zawarte pod warunkiem zawieszającym z określonym terminem, po upływie którego, własność rzeczy przejdzie automatycznie na wierzyciela zabezpieczenia własności, jeżeli dłużnik nie spełni ciążącego na nim zobowiązania. Drugą z możliwości jest zawarcie umowy, w której zastrzeżony zostanie warunek rozwiązujący. W takiej sytuacji osoba, na rzecz której ustanawia się zabezpieczenie w momencie zawarcia umowy staje się właścicielem rzeczy, natomiast wypełnienie warunku, innymi słowy spełnienie świadczenia przez dłużnika, skutkuje automatycznym powrotem własności rzeczy do dłużnika. Także i w tym przypadku niezwykle istotne znaczenie ma dokłane określenie w umowie terminu, którego bezskuteczne upłynięcie decyduje o ostatecznym potwierdzeniu prawa własności przez wierzyciela.

Z punktu widzenia funkcjonowania obrotu gospodarczego, bardzo istotną kwestią jest właściwe oznaczenie przedmiotu przewłaszczenia. Dłużnik przewłaszczający rzeczy na rzecz wierzyciela powinien bowiem oznaczyć przedmiot przewłaszczenia w tak sposób, aby bez trudu można było określić, że jest on własnością wierzyciela.

Należy podkreślić także, że w sytuacji, gdy przedmiotem przewłaszczenia stają się rzeczy zoznaczone co do gatunku, do ważności przeniesienia własności wymagane jest poza umową także wydanie rzeczy. Jeżeli przedmiotem przewłaszczenia są rzeczy oznaczone co do tożsamości przeniesienie własności przewłaszczanych rzeczy następuje z mocy samej umowy i nie jest tu konieczne wydanie rzeczy przez dłużnika.

Podsumowując, przewłaszczenie rzeczy ruchomej na zabezpieczenie zapewnia wierzycielowi rzeczy konkretne korzyści, poprzez przyznanie mu znacznie większych uprawnień niż te, które posiadałby przy zastosowaniu innego rodzaju zabezpieczenia wierzytelności np. instytucji zastawu. Instytucja przewłaszczenia w znaczący sposób obniża bowiem zarówno ryzyko wierzyciela, jak również koszty zabezpieczenia wierzytelności. W przypadku kształtowania postanowień umowy o przewłaszczenie na zabezpieczenie dotyczącej rzeczy ruchomych strony mają dużą swobodę. Warto jednak podkreślić, że z uwagi na fakt, że instytucja przewłaszczenia na zabezpieczenie nie została szczegółowo uregulowana w kodeksie cywilnym w celu właściwego zabezpieczenia interesów zarówno dłużnika jak i wierzyciela, wszelkie warunki przewłaszczenia powinny być każdorazowo szczegółowo określone w umowie.