Postępowanie przygotowawcze - o szczególności przepisu

Przeczytaj także: Zatrzymanie podejrzanego bez przedstawienia zarzutów? Nie zobaczysz akt sprawy

Zupełna i doskonała fikcja

Powiedzmy to wyraźnie jak tylko można, że przepis ten, po piętnastu latach od wejścia w życie kodeksu jest zupełną, godną ubolewania, doskonałą fikcją. Gdyby rzecz zbadać dogłębnie mogłoby się okazać, że jak Polska długa i szeroka żadne postępowanie przygotowawcze nie zostaje ukończone przez prokuraturę w terminie trzech miesięcy. Gdy zaś w przypadku takiego postępowania stosowane jest tymczasowe aresztowanie – to wówczas mogłoby się okazać, że każde przedłużenie aresztu – w kilkudziesięciu tysiącach spraw aresztowych rocznie w skali kraju – korzysta z przesłanki szczególnych okoliczności sprawy, dla których nie można było ukończyć postępowania w terminie trzech miesięcy.

Każdy przypadek tego rodzaju degeneracji prawa, polegający na tym, że poszczególny przepis przestaje być stosowany, powinien być przedmiotem szybkiej i dogłębnej refleksji ustawodawcy. Wiadomo bowiem, że z punktu widzenia funkcjonowania systemu prawa występowanie przepisów jawnie, by nie powiedzieć z pogardą, lekceważonych - jest zagrożeniem dla wiarygodności całego systemu.

Kryterium „szczególności” pewnych okoliczności czy przesłanek występuje w systemie prawa powszechnie. W każdym takim przypadku „szczególność” podlega wnikliwej wykładni sądowej, z wykładnią Sądu Najwyższego na czele.

Podstawowa reguła wykładni zwykle prowadzi do wniosku wykluczającego interpretowanie przesłanki szczególności w sposób rozszerzający. Czyli – interpretacja szczególnych okoliczności musi być możliwe ścisła, ponieważ chodzi z definicji o odstępstwo od zasady czy reguły.

Wykładnia musi prowadzić do eliminowania z kręgu tych wszystkich przesłanek, które wiążą się z wewnętrzną organizacją organów stosujących prawo oraz eliminowania z kręgu szczególności tych wszystkich okoliczności, które mają subiektywny charakter.

W tym sensie za szczególne można uznać pewne okoliczności nadzwyczajne, to jest takie, których ustawodawca nie był w stanie przewidzieć i ich opisać oraz skwantyfikować. Na przykład taką okolicznością może być konieczność wykonania wielotygodniowych specjalistycznych badań w stosunku do tymczasowo aresztowanego. Wątpliwe już jest na przykład, czy do okoliczności szczególnych zaliczyć można szczególne skomplikowanie sprawy, ponieważ ustawodawca co do zasady wie przecież, że niektóre sprawy są bardziej skomplikowane od innych.

Innymi słowy – nieukończenie postępowania przygotowawczego w terminie trzech miesięcy powinno być absolutnym wyjątkiem, zdarzeniem szczególnym.

Oczywiście nie jest. Jak już to powiedzieliśmy – ukończenie postępowania przygotowawczego przez polską prokuraturę w ciągu trzech miesięcy, dodajmy stanowczo – jakiegokolwiek postępowania – jest absolutnym, unikalnym wyjątkiem.

Pośrednio oznacza to również, że większość przypadków stosowania tymczasowego aresztowania wiąże się z jawnym pogwałceniem § 2 art. 261 Kodeksu postępowania karnego. Jakiegokolwiek by bowiem znaczenia nie przypisać pojęciu szczególności – areszt w wymiarze przekraczającym trzy miesiące stosowany jest w gruncie rzeczy nawet bez podjęcia próby uzasadnienia takiej decyzji szczególnymi okolicznościami.

Okoliczności zwykłe jako szczególne i odwrotne

Chyba, żeby uznać, że prawie wszystkie przypadki stosowania aresztu w Polsce – gdy areszt jest dłuższy niż trzy miesiące - uzasadnione jest szczególnymi okolicznościami. W takim razie należałoby zadać niebłahe pytanie – które okoliczności można uznać za „zwykłe”?

Prokuratury wnioskując o przedłużenie aresztu powyżej trzech miesięcy – i następnie, odpowiednio na dalsze okresy – nawet dla zachowania pozorów nie powołuje się na szczególne okoliczności.

Sądy stosujące areszt nie wymagają od prokuratur takiego uzasadnienia. Jest pewien szczególny rodzaj negatywnego porozumienia między prokuraturami oraz sądami. Sądy wiedzą, że prokuratury nie są w stanie ukończyć postępowania w terminie trzech miesięcy. To znaczy wiedzą, że tak jest faktycznie, przez co udzielają przyzwolenia na taką właśnie kulturę i jakość pracy prokuratur. Robią to, ponieważ same pracują dokładnie tak samo – i też nie są w stanie żadnego postępowania ukończyć w terminie trzech miesięcy. Sądy wykazują w tej sprawie najdalej idące zrozumienie wobec prokuratury. Jest taka swoista zmowa niewydolności.

Ten problem składa się z dwóch składowych. Pierwsza składowa – to rzeczywisty standard pracy polskiej prokuratury oraz polskiego sądu. Druga składowa – to obowiązywanie przepisu, który jest -powszechnie ignorowany.