Rozwiązywanie konfliktów: mediacja i arbitraż

Przeczytaj także: Mediacja i arbitraż a konflikty w centrach handlowych

Tym bardziej praktyka coraz częściej dostrzega wartość i rolę mediacji i arbitrażu w tego rodzaju sytuacjach, upatrując w nich często najszybszej, najtańszej i najbardziej profesjonalnej metody rozwiązywania konfliktów. Mediacja i arbitraż stanowią alternatywę dla postępowań sądowych, których koszty i długość postępowania zazwyczaj odstraszają przedsiębiorców.

Niejednokrotnie też w wyborze tej formy zakończenia istniejącego sporu ogromną rolę odgrywa kwestia prestiżu, dobrego imienia i chęci zachowania mimo wszystko relacji biznesowych pomiędzy stronami konfliktu. Niewątpliwie bowiem mediacja i arbitraż dają ogromną szanse na ich zachowanie.

Szczególnie w Austrii alternatywne formy rozwiązywania konfliktów cieszą się dużą popularnością. Zwłaszcza że przez centralne położenie kraju w Europie i siedzibę ONZ w Wiedniu, Austria staje się miejscem wydania wielu międzynarodowych decyzji przez sąd polubowny.

Mediacja

Mediację definiuje się jako metodę rozwiązywania sporów w trybie szczególnego rodzaju negocjacji prowadzonych przez strony sporu przy pomocy neutralnej osoby mediatora. Do podstawowych cech mediacji należą jej dobrowolność, autonomia stron, neutralność i bezstronność mediatora, który jest wybierany i zwalniany przez strony oraz podlega ich instrukcjom.

Istotnym elementem mediacji, jest niewątpliwie osoba mediatora, która co do zasady wybierana jest przez strony za wyjątkiem sytuacji, gdy do mediacji kieruje sąd. Należy zaznaczyć, że mediator nie ma żadnych uprawnień władczych, tj. formalnie nie rozstrzyga sporu a ma za zadanie doprowadzić do zawarcia ugody stron.

Mediator często porównywany jest do arbitra czy nawet, często błędnie do sędziego. Istotna jednak różnica pomiędzy mediatorem a sędzią jest taka, że w tym pierwszym przypadku nie przewiduje się instytucji wyłączenia mediatora np. z uwagi na pokrewieństwo z jedną ze stron, co zawsze możliwe jest w przypadku sędziego.

Mediatora jednakże obowiązuje zasada poufności i co ważne mediator nie może być przesłuchiwany jako świadek w postępowaniu cywilnym, chyba że obie strony wyraźnie się na to zgodzą. W przypadku fiaska mediacji, strony w ewentualnym dalszym postępowaniu cywilnym nie będą też mogły powoływać się na okoliczności ujawnione w toku mediacji, a w szczególności na propozycje wzajemnych ustępstw.

W polskim systemie prawnym, mediacja zaistniała stosunkowo niedawno i najczęściej mamy do czynienia z mediacją konwencjonalną, czyli inicjowaną przez strony na podstawie wcześniejszej umowy mediacyjnej lub porozumienia.

W Austrii już od lat 90tych bardzo efektywnie stosuje się różne modele mediacji. Co do ustawowego regulowania mediacji, Austria ma status pioniera, ponieważ jest to pierwszy kraj w Europie, w którym uchwalono osobną ustawę na temat mediacji w sprawach cywilnych (Zivilrechts-Mediations-Gesetz 2004).

W obydwu krajach rozróżnia się mediację konwencjonalną i mediację inicjowaną przez sąd. Mediacja konwencjonalna inicjowana jest przez strony na podstawie wcześniejszej umowy mediacyjnej i kończy się ugodą pozasądową, która wiąże strony w ramach umowy.

Godna uwagi jest w tym miejscu dyrektywa Unii Europejskiej (2008/52/UE) w sprawie niektórych aspektów mediacji w sprawach cywilnych i handlowych, mająca na celu ujednolicenie fundamentalnych zasad mediacji jak i regulację punktów styczności pomiędzy mediacją i postępowaniem sądowym.

W Austrii, na skutek implementowania dyrektywy, umożliwiono stronom sporu zawarcie przed sądem ugody potwierdzającej rezultat mediacji. W ten oto sposób ugoda mediacyjna jest wiążąca nie tylko w ramach umowy, lecz także - podobnie jak wyrok sądu - stanowi tytuł egzekucyjny. W polskim systemie prawnym takiej możliwości w związku z mediacją inicjowaną przez strony (jeszcze) nie ma. Ugoda zawarta w ramach mediacji wiąże strony jak zwykła umowa.

Inną formą mediacji jest mediacja zlecana przez sąd. W tym wypadku, ugoda zawarta przed mediatorem dla swej skuteczności podlega zatwierdzeniu przez sąd. Taka ugoda podobnie jak wyrok sądu może być dalej egzekwowana przez komornika. Sąd może jednak odmówić zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, jeśli ugoda taka była sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego albo zmierzała do obejścia prawa, a także gdyby treść ugody była niezrozumiała lub zawierała sprzeczności.

Postępowanie podobnie wygląda w Austrii, gdzie od początku można poddać spór pod sąd i przed sądem zawrzeć ugodę, która stanowi tytuł egzekucyjny.