Kiedy umowa cywilnoprawna jest umową o pracę?

Przeczytaj także: Inspektor pracy zastąpi pracownika

Pracodawca powinien jednak pamiętać o tym, że jeżeli zawrze z pracownikiem umowę cywilnoprawną, ale jej rzeczywista treść będzie odpowiadała stosunkowi pracy, to pracownik może mu wytoczyć proces sądowy. Przed podpisaniem umowy konieczne jest więc zastanowienie się nad tym, jakie czynności będą wykonywane przez pracownika w ramach świadczonej pracy. Istotne jest określenie tego, czy pracownik będzie wykonywał pracę samodzielnie, czy też będzie ją wykonywał pod ścisłym nadzorem.

Cechy stosunku pracy

Warto także przyjrzeć się cechom stosunku pracy, które decydują o tym, czy zawarta powinna być umowa o pracę. Elementy charakterystyczne dla stosunku pracy wskazane zostały w artykule 22 § 1 Kodeksu pracy. Typowe dla stosunku pracy jest wykonywanie pracy określonego rodzaju na rzecz i pod kierownictwem pracodawcy oraz w miejscu i czasie przez niego wyznaczonym. Do obowiązków pracodawcy należy wypłacanie pracownikowi wynagrodzenia za wykonaną pracę. Jeżeli warunki te są spełnione, to można mówić o stosunku pracy, bez względu na to, jaka jest nazwa zawartej umowy. Nie można więc zastąpić umowy o pracę umową cywilnoprawną, jeżeli zatrudnienie jest podejmowane w warunkach charakterystycznych dla stosunku pracy.

Ponadto sam sposób nazwania umowy (umowa-zlecenie, umowa o dzieło, umowa o świadczenie usług) nie wyklucza uznania tej umowy za umowę o pracę. Sąd Najwyższy w wyroku z 3 czerwca 2008 roku, wyraził opinię, że ustalenie istnienia stosunku pracy możliwe jest także wtedy, gdy strony w dobrej wierze zawierają umowę cywilnoprawną, ale jej treść albo też sposób realizacji odpowiadają cechom stosunku pracy.

Decydujące są cechy charakterystyczne

Ustalenie, czy w danej sytuacji można zawrzeć umowę cywilnoprawną, nie zawsze jest łatwe. Często wykonywanie określonych czynności powoduje, że pojawiają się cechy istotne zarówno dla umowy o pracę, jak i umowy cywilnoprawnej. Lepiej jest wtedy zawrzeć umowę o pracę.

Pracodawca powinien pamiętać także o tym, że w razie zaistnienia sporu wygranie procesu zależy od tego, czy uda mu się wykazać, że więcej było cech przemawiających za tym, że jest to umowa cywilnoprawna, ponieważ okoliczność ta zdecyduje o tym, że może ona zostać zakwalifikowana przez sąd jako umowa danego typu. Jeżeli natomiast liczba cech będzie porównywalna, to o kwalifikacji może zadecydować nazwa umowy nadana jej przez strony i sama wola stron.

Skutki ustalenia istnienia stosunku pracy

Jeżeli pracodawca naruszy zakaz zawierania umowy cywilnoprawnej zamiast umowy o pracę, to może spodziewać się poważnych konsekwencji. Ustalenie, że został nawiązany stosunek pracy, pociąga za sobą często konieczność zaspokojenia wielu roszczeń pracownika, ponieważ ma on wtedy prawo do wielu świadczeń, których pozbawia go zawarcie umowy cywilnoprawnej. Przede wszystkim jest to wynagrodzenie wraz ze wszystkimi składnikami. Może być ono wyższe od tego, które określone zostało w zawartej umowie cywilnoprawnej. Może to wynikać na przykład z konieczności uwzględnienia wysokości minimalnego wynagrodzenia obowiązującego w danym okresie albo z przepisów zakładowych (regulaminu wynagradzania lub układu zbiorowego) przyznających prawo do wyższego wynagrodzenia. Ponadto często pojawia się konieczność zapłaty wynagrodzenia za nadgodziny, dodatków za pracę w święta czy też w porze nocnej. Osoba, która zostaje uznana za pracownika, nabywa także prawo do urlopu, a w sytuacji, gdy stosunek pracy już ustał – do ekwiwalentu za urlop wypoczynkowy w wymiarze, który przysługiwałby jej na zasadach ogólnych, z uwzględnieniem okresu jej zatrudnienia. Poza tym mogą pojawić się także inne roszczenia: żądania wypłaty odpraw, nagród jubileuszowych, ekwiwalentów za odzież roboczą i obuwie robocze, środki czystości i pranie albo czyszczenie odzieży i obuwia za cały okres zatrudnienia. Stwierdzenie pracowniczego charakteru zatrudnienia rodzi także skutki w sferze prawa podatkowego i ubezpieczeń społecznych.

Źródło: Poradnik Gazety Prawnej, Umowy o pracę, o dzieło, zlecenia, 2011 r.

Agnieszka Banasik