Prawo przewozowe: opóźnienie w dostarczeniu przesyłki

Przeczytaj także: Umowa przewozu. Uwaga na pułapki w zakresie kar umownych

Limity odpowiedzialności

Wskutek zwłoki w przewozie mogą powstać dwa rodzaje szkód. Pierwszy to szkody w przesyłce (np. gdy zepsuła się przewożona żywność). Zasady odpowiedzialności przewoźnika za takie szkody są analogiczne jak w przypadku uszkodzenia przewożonej przesyłki.

Drugi rodzaj szkód to szkody inne niż w przesyłce (gdy np. nieterminowe dowiezienie materiałów budowlanych wywołało kosztowny przestój na budowie, zostały naliczone kary umowne itp.). W przypadku przewozów krajowych zastosowanie znajdą przepisy ustawy - Prawo przewozowe. Z jednej strony przewiduje ona surową, bo opartą na zasadzie ryzyka (a nie na zasadzie winy) odpowiedzialność przewoźnika. Z odpowiedzialności tej przewoźnik może się zwolnić, jeśli udowodni, że opóźnienie w przewozie przesyłki powstało z przyczyn występujących po stronie nadawcy lub odbiorcy, niewywołanych winą przewoźnika, z właściwości towaru albo wskutek siły wyższej. Z drugiej jednak strony wysokość odszkodowania za szkody inne niż w przesyłce jest limitowana - do wysokości podwójnej kwoty przewoźnego (art. 83 ust. 1 Prawa przewozowego). Nie ma przy tym generalnej zasady, że w każdym przypadku zwłoki w przewozie przewoźnik musi wypłacić podwójną kwotę przewoźnego. Najpierw trzeba udowodnić, że wskutek zwłoki w przewozie powstała szkoda, za którą odpowiada przewoźnik oraz wykazać jej wysokość. Jeśli przesyłka zostanie dostarczona nieterminowo, ale w związku z tym nie powstanie żadna szkoda, to nie będzie też podstaw do żądania odszkodowania. Przepisy prawa przewozowego nie nakazują też w takim przypadku zwrotu należności za przewóz.

Inaczej wygląda kwestia limitów za szkody spowodowane opóźnieniem w przypadku drogowych przewozów międzynarodowych. Są one uregulowane w Konwencji o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR). W razie opóźnienia dostawy, jeżeli osoba uprawniona udowodni, że wynikła stąd dla niej szkoda, przewoźnik obowiązany jest zapłacić odszkodowanie, które nie może jednak przewyższyć kwoty przewoźnego (art. 23 ust. 5 Konwencji CMR). Jest to więc limit jeszcze niższy niż w przypadku polskiej ustawy - Prawo przewozowe. Konwencja pozwala jednak nadawcy wpisać do listu przewozowego, w porozumieniu z przewoźnikiem i za dodatkową, umówioną z nim opłatą tzw. kwotę specjalnego interesu w dostawie przesyłki na wypadek jej zaginięcia lub uszkodzenia, a także w razie przekroczenia umówionego terminu dostawy (art. 26 Konwencji CMR). W takim przypadku limitem wysokości odszkodowania jest zadeklarowana kwota specjalnego interesu.

Problem z karami umownymi

Niskie limity wysokości odszkodowań są niekorzystne dla kontrahentów przewoźników. Czy w związku z tym w umowie przewozu można je podnieść? Ponieważ przeważa pogląd, że przepisy Prawa przewozowego mają charakter bezwzględnie obowiązujący, więc wprowadzenie do umowy przewozu postanowień przewidujących odpowiedzialność przewoźnika w innym niż określony w ustawie zakresie nie będzie skuteczne. Przy przewozach międzynarodowych Konwencja CMR (w art. 41) jednoznacznie przewiduje, że nieważne są wszystkie klauzule umowne, które pośrednio lub bezpośrednio naruszają Konwencję. Problem częściowo rozwiązuje zadeklarowanie kwoty specjalnego interesu w przewozie międzynarodowym.

W umowach przewozu można spotkać postanowienia przewidujące kary umowne za opóźnienie w przewozie. Podstawowa zaleta kar umownych polega na tym, że nie trzeba udowadniać wysokości poniesionej szkody. W przypadku przewozów krajowych należy przyjąć, że zastrzeżenie za opóźnienie w przewozie kary umownej wyższej niż dwukrotność przewoźnego nie jest dopuszczalne, bo stanowiłoby to próbę obejścia bezwzględnie obowiązujących przepisów Prawa przewozowego o limicie odszkodowania. W przypadku przewozów międzynarodowych należy przyjąć, że z uwagi na art. 41 Konwencji CMR zakazujący wprowadzania do umów postanowień naruszających przepisy Konwencji, w tym klauzul przenoszących ciężar dowodu, kary umowne za opóźnienie w przewozie są nieważne.

Kto może żądać odszkodowania?

Na gruncie polskiego prawa przewozowego z roszczeniami wobec przewoźnika może występować nadawca lub odbiorca, w zależności od tego, któremu z nich przysługuje prawo rozporządzania przesyłką. Prawo nadawcy do rozporządzania przesyłką wygasa, gdy odbiorca wprowadził zmianę umowy przewozu, przyjął list przewozowy albo odebrał przesyłkę. Jeśli więc odbiorca odebrał przesyłkę, to odbiorcy przysługuje prawo rozporządzania nią i to on, a nie nadawca może występować z roszczeniami wobec przewoźnika. W przypadku Konwencji CMR ustalenie, kto jest osobą uprawnioną, wymaga zastosowania zasad z art. 12 i 13 Konwencji.

Terminy przedawnienia

Przy przewozach krajowych, roszczenia z tytułu zwłoki w przewozie, która nie spowodowała ubytku lub uszkodzenia przesyłki, przedawniają się z upływem dwóch miesięcy od dnia wydania przesyłki. Bieg przedawnienia zawiesza się na okres od dnia wniesienia reklamacji do dnia udzielenia odpowiedzi na reklamację i zwrócenia załączonych dokumentów, najwyżej jednak na okres trzech miesięcy.

Przy przewozach międzynarodowych termin przedawnienia wynosi jeden rok licząc od dnia wydania przesyłki (art. 32 ust. 1 Konwencji CMR). Opóźnienie dostawy może stanowić podstawę do odszkodowania tylko wówczas, gdy zastrzeżenie zostało skierowane na piśmie w terminie 21 dni od dnia postawienia towaru do dyspozycji odbiorcy (art. 30 ust. 3 Konwencji CMR).

Podstawa prawna:

• Ustawa z dnia 15.11.1984 r. - Prawo przewozowe (Dz. U. z 2012 r. poz. 1173)
• Konwencja o umowie międzynarodowego przewozu drogowego towarów (CMR) z dnia 19.05.1956 r. (Dz. U. z 1962 r. nr 49, poz. 238 ze zm.)

Wydawnictwo Podatkowe GOFIN – wydawca czasopism, Gazety Podatkowej i serwisów internetowych dostarczających specjalistycznej wiedzy z zakresu podatków, rachunkowości, ubezpieczeń i prawa pracy.