Ochrona praw autorskich w Polsce

Przeczytaj także: Nabycie praw autorskich do utworu pracowniczego

Co chronią prawa autorskie?

W szczególności przedmiotem prawa autorskiego są utwory wyrażone słowem, symbolami matematycznymi, znakami graficznymi (literackie, publicystyczne, naukowe, kartograficzne oraz programy komputerowe), plastyczne, fotograficzne, muzyczne (słowno-muzyczne), sceniczne, audiowizualne (w tym filmowe). Istotne jest przy tym, że ochroną objęty może być wyłącznie sposób wyrażenia (tzn. pewien przejaw działalności twórczej dostępny dla odbiorcy, np. dzieło literackie lub praca naukowa). Nie są zaś objęte ochroną same odkrycia, idee, procedury, metody i zasady działania oraz koncepcje matematyczne.

Utwór jest przedmiotem prawa autorskiego od chwili ustalenia (uzewnętrznienia, umożliwienia odbioru innym), chociażby miał postać nieukończoną. Co bardzo istotne, ochrona przysługuje twórcy niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.

Komu przysługują prawa autorskie?

Zasadniczo prawo autorskie przysługuje twórcy, tzn. osobie, która stworzyła utwór (dokonała twórczego wysiłku i go uzewnętrzniła). Status twórcy, któremu przysługuje prawo autorskie, nie jest zależny od zdolności do czynności prawnych (twórcą i podmiotem prawa autorskiego może być także dziecko, czy np. dorosła osoba ubezwłasnowolniona). Jeśli jeden utwór stworzyły różne osoby wspólnie, również prawo autorskie przysługuje tym osobom wspólnie. Wyjątkowo, majątkowe prawo autorskie może przysługiwać także innym podmiotom niż twórca. Dotyczy to tzw. utworu zbiorowego (np. encyklopedia, numer czasopisma), do którego prawa majątkowego przysługują producentowi lub wydawcy czy np. utworu pracowniczego (do którego prawa majątkowe może nabyć pracodawca, z chwilą przyjęcia utworu).

Na czym polegają prawa autorskie?

Twórcy przysługują prawa autorskie osobiste i majątkowe. Autorskie prawa osobiste chronią nieograniczoną w czasie i niepodlegającą zrzeczeniu się lub zbyciu więź twórcy z utworem. Jako osobiste prawo autorskie chronione jest m. in. prawo do autorstwa utworu (co oznacza, że inna osoba nie może podawać się za autora utworu, którego nie stworzyła, choćby nabyła do niego majątkowe prawa autorskie).
Osobistym prawem autorskim jest także prawo do oznaczenia swoim nazwiskiem lub pseudonimem, albo jeśli taka jest wola twórcy, do udostępniania go anonimowo. Twórca ma także osobiste prawo do zapewnienia nienaruszalności treści i formy utworu oraz jego utworu rzetelnego wykorzystania.
Jeśli chodzi natomiast o autorskie prawa majątkowe twórcy, to polegają one na tym, że twórcy przysługuje wyłączne prawo do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia za korzystanie z utworu.

Należy również pamiętać, że autorskie prawa majątkowe mogą przejść także na inne niż twórca osoby (np. w drodze dziedziczenia albo umowy o przeniesienie autorskich praw majątkowych). Inne osoby mogą mieć także prawo do korzystania z utworu np. w ramach tzw. dozwolonego użytku lub tzw. umowy licencyjnej.

Ochrona praw autorskich

Twórca, którego autorskie prawa osobiste zostały zagrożone cudzym działaniem, może żądać zaniechania tego działania. Jeżeli dokonano naruszenia praw osobistych, twórca może także żądać, aby osoba, która dopuściła się naruszenia, usunęła skutki naruszenia, w szczególności aby złożyła publiczne oświadczenie o odpowiedniej treści i formie (np. dokonała ogłoszenia w prasie). Dodatkowo, jeżeli naruszenie było zawinione, sąd może przyznać twórcy odpowiednią sumę pieniężną tytułem zadośćuczynienia za doznaną krzywdę lub - na żądanie twórcy - zobowiązać sprawcę, aby uiścił odpowiednią sumę pieniężną na wskazany przez twórcę cel społeczny.

Uprawniony, którego autorskie prawa majątkowe zostały naruszone, może żądać od osoby, która naruszyła te prawa m.in. zaniechania naruszania, usunięcia skutków naruszenia, naprawienia wyrządzonej szkody czy wydania uzyskanych korzyści. Co bardzo ważne, uprawniony może skorzystać także z uproszczonej formy odszkodowania, w wysokości dwukrotności, a w razie naruszenia zawinionego, trzykrotności należnego wynagrodzenia za korzystanie z utworu. Dochodzenie tego roszczenia może być korzystne zwłaszcza w przypadkach zaistnienia trudności w ścisłym wykazaniu wysokości poniesionej szkody. Przepisy przewidują także możliwość wystąpienia do sądu z żądaniem zobowiązania naruszyciela lub nawet osób trzecich, do udostępnienia informacji i dokumentów potrzebnych do dochodzenia ochrony majątkowych praw autorskich (również jeszcze przed wytoczeniem powództwa). Niezależnie od ww. roszczeń, uprawniony może się domagać także m.in. jednokrotnego albo wielokrotnego ogłoszenia w prasie oświadczenia odpowiedniej treści i w odpowiedniej formie lub podania do publicznej wiadomości części albo całości orzeczenia sądu wydanego w rozpatrywanej sprawie, w sposób i w zakresie określonym przez sąd.

Podsumowując, warto pamiętać, że każdy ustalony przejaw działalności twórczej o indywidualnym charakterze jest przedmiotem prawa autorskiego (utworem), a majątkowe prawa autorskie do utworu przysługują zasadniczo jego twórcy. Ochrona przyznana przez Prawo autorskie przysługuje niezależnie od spełnienia jakichkolwiek formalności.