Kara umowna okiem SN

Przeczytaj także: Kary umowne - warto stosować

Granice dopuszczalnego kształtowania obowiązku zapłaty kary umownej wyznaczają (poza art. 483 k.c.) także przepisy o charakterze imperatywnym. Ocena skuteczności postanowienia umownego kreującego obowiązek zapłaty kary umownej podlega zatem kontroli w kontekście ograniczeń swobody umów (art. 3531 k.c.), obejścia prawa, jak też ewentualnej sprzeczności z zasadami współżycia społecznego (art. 58 § 1 i 2 k.c.) – wyrok SN z dnia 11 stycznia 2008 r., V CSK 362/07, LEX nr 515710).

Zgodnie z art. 484 § 1. w razie niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania kara umowna należy się wierzycielowi w zastrzeżonej na ten wypadek wysokości bez względu na wysokość poniesionej szkody. Żądanie odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary nie jest dopuszczalne, chyba że strony inaczej postanowiły. Nie jest dopuszczalne domaganie się zapłaty odszkodowania przenoszącego wysokość zastrzeżonej kary umownej, jeżeli ani w umowie, ani w przepisach regulujących dany rodzaj zobowiązania nie zastrzeżono możliwości żądania zapłaty odszkodowania do wysokości rzeczywiście poniesionej szkody (wyrok SN z dnia 7 kwietnia 1981 r., IV CR 91/81, OSP 1982, z. 5, poz. 67; wyrok SN z dnia 8 grudnia 2000 r., I CKN 317/00, LEX nr 548763). Jest to przepis dyspozytywny, w związku z czym strony mogą umówić się odmiennie i wprowadzić zapis do umowy uprawniający do dochodzenia również odszkodowania na zasadach ogólnych. Oznacza to, iż kara będzie zaliczona na poczet odszkodowania i zasądzeniu może podlegać tylko odszkodowanie w kwocie przewyższającej karę umowną (wyrok SA w Katowicach z dnia 25 maja 2006 r., I ACa 1229/05, LEX nr 217193). W przypadku dochodzenia kary umownej przedsiębiorca nie będzie musiał wykazywać szkody, jednakże w przypadku dochodzenia odszkodowania na zasadach ogólnych taką szkodę będzie musiał już wykazać.
W przeciwieństwie od odszkodowania na zasadach ogólnych, zaletą kary umownej jest jej łatwość zastosowania. Jedyną przesłanką do obciążenia kontrahenta karą umowną jest odpowiedni zapis w umowie, dziki czemu przedsiębiorca może wywierać wpływ na kontrahenta, aby swoje zobowiązanie wynikające z umowy wykonał terminowo i w należyty sposób. Zgodnie z Uchwałą Składu Siedmiu Sędziów Sądu Najwyższego – Izba Cywilna z 6 listopada 2003 roku, zastrzeżenie kary umownej na wypadek niewykonania lub nienależytego wykonania zobowiązania nie zwalnia dłużnika z obowiązku jej zapłaty w razie wykazania, że wierzyciel nie poniósł szkody (III CZP 61/03, OSNC 2004, nr 5, poz. 69,). Jednakże błędny zapis w umowie dotyczący kary umownej, bądź jej wygórowana wartość może doprowadzić do sytuacji, w której przedsiębiorca – kontrahent będzie domagał się zmniejszenia kary bądź jej uniknie. Dlatego tak ważne jest skorzystanie z profesjonalnej pomocy podczas konstruowania zapisów umowy. Na polskim rynku wiele firm oferuje taką pomoc, m.in. HILLS LEGAL & TAX SOLUTIONS (www.hlts.pl).