Uznanie długu: główny księgowy potwierdza saldo

Przeczytaj także: Solidarna odpowiedzialność dłużników

Potwierdzenie salda w skrócie polega na potwierdzeniu stanu aktywów oraz pasywów uwidocznionych w księgach rachunkowych w celu uzyskania od kontrahenta-dłużnika informacji o stanie wzajemnych należności uwidocznionych w księgach rachunkowych. Wierzyciel wysyła i wzywa kontrahenta do potwierdzenia zgodności salda lub zgłoszenia do niego zastrzeżeń co jest równoznaczne z ustaleniem zarówno należności u wierzyciela, jak i stanu zobowiązań u dłużnika. Potwierdzenie salda przerwie bieg przedawnienia, gdy zostanie uznane za uznanie długu uregulowane w art. 123 Kodeksu cywilnego. Polega ono na potwierdzeniu przez daną stronę stosunku zobowiązaniowego, że należność istnieje, jej wysokości oraz, że dany podmiot sam jest dłużnikiem. Czerpiąc z prawa niemieckiego, doktryna i orzecznictwo zgodnie wyróżniają uznanie właściwe i tzw. uznanie niewłaściwe.

Rodzaje uznania długu

Uznanie właściwe jest uznaniem roszczenia przez osobę przeciwko, której roszczenie przysługuje. Co do zasady mamy do czynienia z umową zawartą nawet ustnie lub w sposób dorozumiany, której treść stanowi ustalenie istnienia lub nieistnienia określonego stosunku prawnego. Dłużnik uznaje dług/wierzytelność co do istoty, tym samym ewidentnie dochodzi do przerwania biegu przedawnienia. Jednocześnie strony ustalają sposób uregulowania uznanych należności.

Z kolei najczęściej występującym w praktyce rodzajem uznania jest uznanie niewłaściwe czyli każde zachowanie wyrażające świadomość dłużnika, z którego można wywnioskować, że roszczenie wierzyciela istnieje. Książkowymi przykładami tego typu uznania są: wystąpienie przez dłużnika z prośbą o rozłożenie zaległości na raty, o odroczenie spłaty czy o umorzenie odsetek za opóźnienie.

Oszczędność regulacji kodeksowej nasuwa wątpliwości co do tego jakie przejawy zachowania można nazwać uznaniem niewłaściwym długu oraz, w szczególności czy potwierdzenie salda przez głównego księgowego dłużnika jest z nim równoznaczne?
Prawidłowa kwalifikacja i definicja uznania niewłaściwego jest niezbędna dla określenia kręgu osób, które takie oświadczenia mogą złożyć. A tym samym odpowiedzenie na pytanie czy potwierdzenie salda przez głównego księgowego dłużnika może skutecznie przerwać bieg terminu przedawnienia?

Wśród przedstawicieli doktryny na tle pojęcia uznania niewłaściwego zarysowały się dwa dominujące poglądy odnośnie jego natury. Pierwszy z nich traktuje uznanie niewłaściwe jako jednostronne oświadczenie woli lub czynność prawną dłużnika. Drugi - dominujący w literaturze - mający liczne grono zwolenników odmawia uznaniu niewłaściwemu cech oświadczenia woli (A. Wolter, Uznanie roszczenia a przedawnienie i termin zawity NP. 1960 nr 11 113 i nast. Prawo cywilne –zarys części ogólnej, Warszawa 1972).

Przedstawicielem ostatniej koncepcji jest prof. Z. Radwański, który zalicza uznanie niewłaściwe do kategorii jedynie oświadczeń wiedzy. Jego zdaniem wystarczającym jest przeświadczenie dłużnika o istnieniu roszczenia. Skutek prawny - przerwanie biegu przedawnienia powstaje w oderwaniu od woli, zamiaru osoby uznającego bowiem „następuje wyłącznie z tego względu, że wiąże go ustawa z owym oświadczeniem wiedzy” (Prawo cywilne-część ogólna, Warszawa 1993 rok).

Uznanie niewłaściwe zgodnie z tym poglądem nie wymaga złożenia oświadczenia woli, jest jedynie przejawem świadomości, woli dłużnika, które nie zmierza do wywołania skutków prawnych. Skutki prawne powstają ipso jure. Idealnym przykładem najlepiej ilustrującym słuszność powyższej tezy jest wspomniana prośba dłużnika o zwolnienie z długu: wola dłużnika zmierza do zerwania stosunku prawnego, a skutek jej wyrażenia jest zgoła odmienny, gdyż zobowiązanie, dzięki przerwaniu biegu przedawnienia poprzez potwierdzenie umacnia się.

Przemawia za tym sama regulacja Kodeksu cywilnego, który nie ustanawia wymogu złożenia oświadczenia woli przez dłużnika dla tego rodzaju uznania przerywającego bieg przedawnienia.

Przede wszystkim należy mieć na uwadze wykładnię celowościową. Przedawnienie per se jest uważane za niezbędną konieczność wprowadzoną z uwagi na trudności techniczne oraz dowodowe rodzące się w przypadku dochodzenia roszczeń po wielu latach od momentu ich powstania.