Spłata długu: zasady zaliczania wpłat od kontrahentów

Przeczytaj także: Przejęcie długu - czy dłużnik może wybrać kto przejmie dług?

Reguły określone w umowie

Reguły dotyczące zaliczania wpłat mogą zostać określone w umowie. Takie postanowienia można spotkać w rozbudowanych umowach regulujących zasady współpracy. Może z nich wynikać np., że wpłaty zawsze są zaliczane w pierwszej kolejności na poczet najstarszego (najdłużej wymagalnego) długu, nie pozostawiając w tym zakresie pola wyboru wpłacającemu. Tego rodzaju postanowienia mają pierwszeństwo przed zasadami z Kodeksu cywilnego.

Decyduje wpłacający

Jeśli w umowie nie określono reguł dotyczących zaliczania wpłat, to należy postępować zgodnie z zasadami wynikającymi z art. 451 Kodeksu cywilnego.

Pierwsza reguła dotyczy sytuacji, gdy dłużnik, który ma względem tego samego wierzyciela kilka długów tego samego rodzaju (np. kilka długów pieniężnych), wskazał przy spełnieniu świadczenia, który dług reguluje. Wierzyciel jest takim wyborem dłużnika związany - nie może zaliczyć wpłaty na inny dług. W praktyce polega to na wpisaniu w tytule przelewu numeru faktury lub wynika z towarzyszących okoliczności (np. wpłata na dokładnie taką kwotę, na jaką opiewa któraś z faktur).

Zaliczenie na odsetki

Jeśli dłużnik wskazał, który dług reguluje, wierzyciel ma pole manewru tylko w zakresie odsetek. To, co przypada na poczet danego długu, wierzyciel może przede wszystkim zaliczyć na związane z tym długiem zaległe należności uboczne oraz na zalegające świadczenia główne. Reguła ta wynika z art. 451 § 1 K.c. Jeśli więc np. dłużnik wskazał, że płaci za fakturę nr 132/12, to wierzyciel może wyliczyć, ile na dzień otrzymania wpłaty wynoszą odsetki za opóźnienie w zapłacie tej konkretnej faktury i zarachować wpłatę w pierwszej kolejności na te odsetki. Nie ma jednak prawa zaliczać jej na odsetki związane z opóźnieniem w zapłacie innych długów niż ten, za który dłużnik dokonał zapłaty. Zasadę, że wpłatę można zaliczyć w pierwszej kolejności na odsetki związane z danym długiem (lub na zalegające świadczenia główne) stosuje się również wtedy, gdy dłużnik spełniający świadczenie ma wobec wierzyciela jeden tylko dług złożony z należności głównej i odsetek (wyrok Sądu Najwyższego z dnia 24 stycznia 2002 r., sygn. akt III CKN 495/2000). Dłużnik nie ma prawa sprzeciwić się skutecznie takiemu zaliczeniu wpłaty.
Sąd Najwyższy w wyroku z dnia 8 marca 2002 r. (sygn. akt III CKN 548/2000) stwierdził, że aby zaliczyć wpłatę w pierwszej kolejności na odsetki, nie trzeba wcześniej wzywać dłużnika do ich zapłaty.

---

Wierzyciel może bez zgody dłużnika zaliczyć wpłatę na związane z długiem odsetki za opóźnienie.

---

Wpłata bez wskazania długu

Zdarza się, że dłużnik mający kilka długów dokonuje wpłaty, która nie wystarcza na pokrycie ich wszystkich, nie wskazuje jednak, w jaki sposób ma ona zostać zaliczona. W takiej sytuacji prawo wyboru zaliczenia wpłaty przechodzi na wierzyciela. To zaliczenie będzie wiążące dla dłużnika wtedy, gdy przyjmie on pokwitowanie, w którym wierzyciel zaliczył otrzymane świadczenie na poczet jednego z tych długów. Wówczas dłużnik nie może już żądać zaliczenia na poczet innego długu (art. 451 § 2 K.c.). Przyjmuje się, że dłużnik może odmówić przyjęcia pokwitowania ze wskazanym w nim przez wierzyciela sposobem zaliczenia wpłaty. W takiej sytuacji dłużnik ma ponownie możliwość wskazania, na poczet którego długu wpłata ma zostać zaliczona.