Prawa autorskie w relacji pracodawca-pracownik

Przeczytaj także: Ustawa o prawach autorskich poprawiona

W takim przypadku, prawa autorskie pozostaną przy pracowniku. Pracodawca zaś, będzie zobowiązany dokonać czynności koniecznych do uzdrowienia sytuacji, przede wszystkim nabyć prawa do korzystania z utworu we właściwych granicach. To oczywiście wiąże się z ryzykiem dodatkowych kosztów, które to ryzyko znacząco wzrasta w przypadku gdy stosunek pracy wygasł. Tymczasem, zapobieżenie takiemu zagrożeniu jest możliwe. Warto i należy zawczasu zadbać, aby nabycie praw autorskich przez pracodawcę następowało w pożądanym przez strony zakresie.

Ustawa o prawach autorskich i prawach pokrewnych ustanawia generalną zasadę nabycia przez pracodawcę autorskich praw majątkowych do utworu stworzonego przez pracownika w wyniku wykonywania obowiązków ze stosunku pracy. Zapis w tym przedmiocie zawarty jest w art. 12 ustawy. Dotyczy wszelkich utworów pracowniczych, z wyłączeniem programów komputerowych, dla których ustawodawca przewidział odmienną procedurę w art. 73 ust. 3 ustawy. W rozumieniu większości pracodawców zasada jest prosta – to co stworzył mój pracownik należy w pełni do mnie. Tymczasem, przepisy wymagają głębszej analizy oraz ostrożnego i przemyślanego stosowania, aby nabycie praw przez pracodawcę rzeczywiście nastąpiło, zaś jego zakres był satysfakcjonujący.

W pierwszej kolejności, należy podkreślić, że pracodawca nigdy nie nabędzie autorskich praw osobistych do utworu pracowniczego. Zawsze będą przysługiwały pracownikowi. Prawa osobiste są nieograniczone w czasie, nie podlegają zrzeczeniu się lub zbyciu. Przepis art. 12 ustawy o prawie autorskim i prawach pokrewnych nie wprowadza odrębnych zasad pod tym względem, a odmienne postanowienia stron nie są dozwolone i nie będą skuteczne. Pracownik będzie miał zatem prawo w szczególności do autorstwa utworu, oznaczenia go swoim nazwiskiem lub pseudonimem, nienaruszalności jego treści i formy czy też nadzoru nad sposobem korzystania z utworu. Konsekwentnie, nie jest możliwe, aby pracodawca przedstawiał utwór wykonany przez pracownika jako swoje dzieło. Ponadto, pracodawca nie będzie też mógł dowolnie wprowadzać do utworu zmian lub rozporządzać jego opracowaniami. Pracodawca ma możliwość nabycia wyłącznie majątkowych praw autorskich do utworu pracowniczego, a zatem do korzystania z utworu i rozporządzania nim oraz do wynagrodzenia za korzystanie z niego.
Warto wyraźnie wskazać, że w praktyce bezpośrednie zastosowanie przepisów o nabyciu przez pracodawcę praw autorskich do utworów pracowniczych będzie miało miejsce wówczas, gdy strony stosunku pracy nie sprecyzują bliżej zasad na jakich pracodawca nabywa te prawa lub w umowie o pracę poprzestaną na powołaniu art. 12 albo bezpośrednio zacytują jego brzmienie. Wówczas, przy założeniu, że spełnione zostały warunki wskazane przez ustawodawcę, pracodawca uzyska prawa autorskie, ale tylko w pewnych, określonych granicach. Powstanie zatem ryzyko się, że granice te wyznaczają niewystarczający obszar, zaś pracodawca, korzystając z danego utworu w szerszym zakresie, będzie działać bezprawnie.

Przezorny pracodawca powinien mieć ponadto świadomość, że skuteczność przewidzianej na mocy art. 12 procedury nabycia praw autorskich do utworów stworzonych przez pracowników uwarunkowana jest następującymi przesłankami:

• zakresem obowiązków pracownika,
• celem umowy o pracę oraz zgodnym zamiarem stron,
• przyjęciem utworu (względnie rozpowszechnieniem utworu).

Przesłanki te wyznaczają również zakres, w jakim pracodawca nabędzie autorskie prawa majątkowe do utworów pracowniczych. Warto przyjrzeć się jakie skutki wymienione przesłanki wywołują w praktyce.