Zaliczka a brak dywidendy w spółce z o.o.

Przeczytaj także: Prawo do dywidendy - kiedy i dla kogo?

Należy jednak pamiętać, iż kodeks spółek handlowych pozwala na zawarcie w umowie spółki upoważnienia dla zarządu do wypłaty udziałowcom również zaliczek na poczet dywidendy. Zgodnie z treścią art. 194 k.s.h. przekazanie zaliczek będzie w takim przypadku możliwe, o ile spółka posiada wystarczające środki pieniężne na ten cel. Niezależnie od powyższego, wypłata zaliczek jest możliwa tylko jeśli zatwierdzone sprawozdanie finansowe spółki za poprzedni rok obrotowy wykazuje zysk.

Kwota przeznaczona przez zarząd na wypłatę zaliczek nie może przekroczyć połowy zysku spółki osiągniętego w bieżącym roku obrotowym, powiększonego o kapitały rezerwowe utworzone z zysku, które są w dyspozycji zarządu w związku z zaliczkami. Od tak obliczonej kwoty należy odjąć niepokryte straty i wartość udziałów własnych spółki.

Zaliczki na poczet dywidendy wypłacone zgodnie z opisanymi zasadami będą świadczeniem należnym wspólników. Jednakże w chwili ich przekazania można mówić jedynie o prognozowanym zysku i prognozowanej wysokości dywidendy. W rzeczywistości może się okazać, iż spółka w bieżącym roku obrotowym nie osiągnie zysku w ogóle lub też będzie on mniejszy niż kwota wypłaconych zaliczek. W takim przypadku albo w ogólne nie dojdzie do uchwalenia dywidendy albo będzie ona mniejsza aniżeli zaliczki pobrane na jej poczet. Zgodnie z jednym z poglądów prezentowanych w doktrynie, powyższe powoduje, iż wypłacone zaliczki stają się świadczeniem nienależnym. Skoro bowiem zostają one udzielone na poczet udziału wspólnika w zysku spółki, to w razie braku takiego zysku zanika podstawa do wypłacenia zaliczek. Jeśliby zatem udziałowcy byli w dalszym ciągu wzbogaceni wskutek otrzymania świadczenia na poczet zysku, spółka miałaby roszczenie o zwrot pobranych kwot.

Opisana konstrukcja prawna wydaje się jednak wątpliwa z kilku powodów. Po pierwsze udziałowcy otrzymawszy zaliczki zgodnie z zasadami określonymi w k.s.h. i umowie spółki nie musieli się liczyć z możliwością ich zwrotu. W związku z tym w razie zużycia lub utraty otrzymanych środków przed zakończeniem roku obrotowego, kiedy to ustalono, że spółka poniosła stratę lub osiągnęła zysk mniejszy niż przewidywano, nie można domagać się od nich zwrotu otrzymanych zaliczek.

Niezależnie od powyższego przesłanki wypłaty zaliczek na poczet dywidendy są niezależne od warunków wypłaty samej dywidendy. Zgodnie z art. 191 § 1 k.s.h. wypłata dywidendy jest możliwa jeżeli spółka osiągnęła zysk w poprzednim roku obrotowym, który następnie uchwałą zgromadzenia wspólników został przeznaczony do podziału pomiędzy nich. Kwota przeznaczona do podziału między wspólników nie może zaś przekroczyć zysku za ostatni rok obrotowy, powiększonego o niepodzielone zyski z lat ubiegłych oraz o środki przeniesione z utworzonych kapitałów zapasowego i rezerwowych, które mogą być przeznaczone do podziału. Należy ją pomniejszyć o niepokryte straty, udziały własne spółki oraz o kwoty, które muszą być przekazane na kapitały zapasowy lub rezerwowe.

Biorąc powyższe pod uwagę, badając dopuszczalność wypłaty zaliczki oraz wypłaty dywidendy konieczna jest analiza wyniku finansowego spółki z różnych okresów. Dla dywidendy będzie to rok obrotowy poprzedzający powzięcie uchwały o podziale zysku, natomiast dla zaliczek jest to rok jeszcze wcześniejszy. Przykładowo dla uchwały o podziale zysku lub pokrycia straty podejmowanej w 2012 roku brane będą pod uwagę zysk lub strata spółki wykazane za rok obrotowy 2011. Natomiast wypłata zaliczek na poczet tej dywidendy dokonana w 2011 roku była możliwa, o ile spółka wykazała zysk w zatwierdzonym sprawozdaniu finansowym za rok obrotowy 2010.

Skoro więc przesłanki wypłaty obu opisanych świadczeń są odmienne, trudno uznać, iż niemożność wypłaty dywidendy powoduje, iż pobrane na jej poczet zaliczki stają się świadczeniem nienależnym. W mojej ocenie spółka nie ma w takim przypadku roszczenia do wspólników o zwrot całości lub części zaliczek. Celem zabezpieczenia przed opisaną sytuacją można jednak wprowadzić do umowy spółki stosowne postanowienia, zgodnie z którymi wspólnicy byliby zobowiązani do zwrotu wypłaconych im zaliczek w przypadku nieosiągnięcia przez spółkę zysku w wysokości umożliwiającej ustalenie dywidendy konsumującej uprzednio pobrane zaliczki.