Sposoby nabycia prawa własności cz.I

Przeczytaj także: Sposoby nabycia prawa własności cz.II

Na wstępie należy wskazać, że instytucja prawa własności oraz sposoby jego nabycia są uregulowane w ustawie z dnia 23 kwietnia 1964 r. - Kodeks cywilny (Dz. U. z 1964 r. Nr 16, poz. 93 z późn. zm., dalej „Kodeks cywilny”). Prawo własności to najszersze i podstawowe prawo rzeczowe, polegające na tym, że właściciel może korzystać z rzeczy i rozporządzać nią z wyłączeniem innych osób.

Przechodząc do sposobów nabycia prawa własności, to przede wszystkim należy podzielić je na pierwotne oraz pochodne. Nabycie pierwotne jest sposobem uzyskania prawa własności, który nie jest zależny od tego, czy prawo to przysługiwało poprzednio innemu podmiotowi (np. zasiedzenie, zawłaszczenie). Natomiast nabycie pochodne polega na tym, że nabywca uzyskuje prawo własności od innej osoby, która na niego to prawo przenosi (np. umowne przeniesienie własności).

Jak wskazaliśmy na wstępie, najczęściej spotykanym sposobem nabycia prawa własności jest przeniesienie własności w drodze umowy. Jeżeli przedmiotem umowy są rzeczy oznaczone co do gatunku (np. zboże) lub rzeczy przyszłe (mające dopiero powstać), do przeniesienia własności potrzebne jest, poza umową zobowiązującą do przeniesienia własności, przeniesienie posiadania (wydanie) rzeczy. Należy również wskazać, że w polskim systemie prawnym obowiązuje generalna zasada przyczynowości (kauzalności), zgodnie z którą przy przenoszeniu prawa własności konieczne jest istnienie tzw. causy, czyli przyczyny, dla której jeden podmiot przenosi własność na inny podmiot.

Szczególne zasady przeniesienia własności zostały przewidziane odnośnie nieruchomości. Po pierwsze, własność nieruchomości nie może zostać przeniesiona pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu. Nie stoi to jednak na przeszkodzie zawarciu pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu umowy zobowiązującej do przeniesienia własności nieruchomości. Jeżeli taka umowa została zawarta, do przeniesienia własności potrzebne jest dodatkowe porozumienie stron (czyli umowa rzeczowa) obejmujące ich bezwarunkową zgodę na niezwłoczne przejście własności. Po drugie, warunkiem niezbędnym do przeniesienia własności nieruchomości jest także zachowanie formy aktu notarialnego pod rygorem nieważności.

Co do zasady, własność rzeczy może skutecznie przenieść na nabywcę tylko jej właściciel lub inna osoba uprawniona do rozporządzania rzeczą (np. komisant). Oznacza to, że nie możemy kupić rzeczy od osoby, która nie jest uprawniona do jej sprzedaży. Jednakże w celu ochrony osób, które nabyły prawo własności w dobrej wierze, ustawodawca przewidział od omawianej zasady wyjątki. Jeden z nich dotyczy nabycia rzeczy ruchomej od osoby nieuprawnionej. Zgodnie z przepisami Kodeksu cywilnego, jeżeli osoba nieuprawniona sprzeda rzecz ruchomą (np. książkę) i wyda ją nabywcy, nabywca nabędzie jej własność z chwilą objęcia rzeczy w posiadanie. Nabycie własności takiej rzeczy nie będzie jednak możliwe, jeśli nabywca działał w złej wierze (np. wiedział, że książka jest kradziona).

Natomiast nabycie rzeczy skradzionej, zgubionej lub w inny sposób utraconej, nawet jeśli nabywca działał w dobrej wierze, możliwe będzie dopiero po upływie 3 lat od chwili jej zgubienia, skradzenia lub utraty. Na tę zasadę należy zwrócić szczególną uwagę, ponieważ w praktyce oznacza ona, że jeśli przykładowo kupimy kradziony samochód rok po dokonaniu jego kradzieży i działamy w dobrej wierze, to jego własność będziemy mogli skutecznie nabyć dopiero po upływie 3 lat od jego kradzieży. Warto przy tym wskazać, że dobra wiara nabywcy rzeczy polega na usprawiedliwionym, w świetle obiektywnych zasad rozumowania, przekonaniu, że zbywca jest uprawniony do rozporządzania rzeczą. Natomiast w złej wierze jest nabywca, który wie o tym, że zbywca nie jest osobą uprawnioną do rozporządzania rzeczą, albo o fakcie tym nie wie w wyniku swego niedbalstwa.

Podsumowując, najpowszechniejszym sposobem nabycia prawa własności jest instytucja przeniesienia własności na podstawie umowy. Co do zasady, nabycie własności rzeczy oznaczonych co do tożsamości następuje w drodze umowy o podwójnym skutku (zobowiązująco-rozporządzającym). W przypadku przenoszenia własności rzeczy oznaczonych co do gatunku lub rzeczy przyszłych, konieczne jest także przeniesienie ich posiadania. Zaś szczególne zasady, polegające na braku możliwości przeniesienia własności pod warunkiem lub z zastrzeżeniem terminu oraz dotyczące zachowania odpowiedniej formy, zostały przewidziane w odniesieniu do nieruchomości.