Zapis windykacyjny

Przeczytaj także: Zmiany w prawie spadkowym: zapis windykacyjny

1. Uwagi wstępne

W dniu 23 października 2011 roku weszła w życie ustawa z dnia 18 marca 2011 r. o zmianie ustawy – Kodeks cywilny oraz niektórych innych ustaw (Dz. U. z 2011 r., Nr 85, poz. 458; dalej: „ustawa nowelizująca”), która wprowadziła do prawa spadkowego nową instytucję zwaną zapisem windykacyjnym.

2. Istota

Dzięki zapisowi windykacyjnemu spadkodawca będzie mógł swobodniej rozporządzać swoim majątkiem na wypadek śmierci, decydując kto stanie się właścicielem poszczególnych składników jego majątku, np. domu, czy samochodu.

Aby zrozumieć działanie zapisu windykacyjnego, należy zdać sobie sprawę, iż dotychczas spadkodawca miał ograniczoną możliwość decydowania, komu przypadnie po jego śmierci konkretna rzecz czy prawo. Jeśli bowiem postanowił sporządzić testament, to mógł wskazać w jakim ułamku dane osoby będą po nim dziedziczyć, nie mógł natomiast w testamencie skutecznie postanowić, iż konkretna osoba odziedziczy dom, a inna samochód. Także istniejąca dotychczas instytucja zapisu (po nowelizacji zwana zapisem zwykłym), nie spełniała oczekiwań spadkodawców. Dawała ona co prawda możliwość zobowiązania spadkobiercy do wydania określonej rzeczy wybranej osobie, ale jej zastosowanie było skomplikowane i niezrozumiałe, a przede wszystkim długotrwałe.

Zasada działania zapisu windykacyjnego jest prosta. Spadkodawca postanawia w testamencie, który koniecznie dla swej ważności musi mieć formę aktu notarialnego, iż oznaczona osoba, np. wnuk, nabywa z chwilą otwarcia spadku dany przedmiot zapisu, np. samochód spadkodawcy. Powyższe będzie miało ten skutek, iż z chwilą śmierci spadkodawcy, wnuk stanie się właścicielem samochodu.

Należy jednak pamiętać, iż nie wszystkie rzeczy mogą być przedmiotem zapisu windykacyjnego. Zgodnie ze znowelizowanymi przepisami prawa spadkowego, przedmiotem zapisu mogą być rzeczy oznaczone co do tożsamości (np. nieruchomość, której właścicielem jest spadkodawca, samochód itp.), zbywalne prawa majątkowe (np. akcje, udziały), przedsiębiorstwo oraz gospodarstwo rolne. Na rzecz zapisobiercy można także ustanowić użytkowanie lub służebność. Nie jest natomiast dopuszczalne rozporządzenie w drodze zapisu windykacyjnego innymi przedmiotami, np. określoną kwotą pieniężną.

Osoby, które otrzymały rzeczy oraz prawa w drodze zapisu windykacyjnego muszą jednak zdawać sobie sprawę, że wraz z przysporzeniem majątkowym stają się one odpowiedzialne także za długi spadkowe. Do chwili działu spadku ponoszą solidarną odpowiedzialność ze spadkobiercami. Natomiast po dziale spadku odpowiadają proporcjonalnie do wartości otrzymanego przedmiotu zapisu. Odpowiedzialność ta jest ograniczona do wartości przedmiotu zapisu windykacyjnego. Z tego powodu osoby, na których rzecz został uczyniony zapis windykacyjny mogą w terminie 6 miesięcy od dowiedzenia się o treści testamentu złożyć oświadczenie o przyjęciu, bądź odrzuceniu zapisu.

Inną ważną konsekwencją otrzymania przysporzenia majątkowego w drodze zapisu windykacyjnego jest także to, że uprawniony do zachowku będzie mógł żądać od tej osoby odpowiedniej kwoty pieniężnej potrzebnej do uzupełnienia zachowku, jeżeli otrzymanie zachowku od spadkobiercy w pełnej wysokości będzie niemożliwe. Odpowiedzialność ta jest także ograniczona do wartości wzbogacenia będącego skutkiem zapisu windykacyjnego.

3. Aspekty podatkowe

Wprowadzenie zmian w Kodeksie cywilnym, spowodowało również konieczność nowelizacji ustawy z dnia 28 lipca 1983 r. o podatku od spadków i darowizn (t. j. Dz. U. z 2009 r., Nr 93, poz. 768 z późn. zm.; dalej jako: „UPSD”).

Zmiany w UPSD wynikają z konieczności określenia zasad opodatkowania nabycia tytułem zapisu windykacyjnego na identycznych zasadach jak w innych przypadkach nabycia mortis causa.

W związku z powyższym, ustawodawca w art. 1 ust. 1 pkt 1 UPSD dodał jednostkę redakcyjną „zapis windykacyjny” (pomiędzy „dalszym zapisem” a „poleceniem testamentowym”). Początkowo ustawodawca planował utworzyć odrębną jednostkę redakcyjną w postaci art. 1 ust. 1 pkt 1a UPSD, jednak w toku prac legislacyjnych zrezygnowano z tego pomysłu.