Umowa sprzedaży udziałów: representations and warranties

Przeczytaj także: Representations and warranties: czasowe ograniczenia odpowiedzialności

Zasada odpowiedzialności gwarancyjnej wynika przede wszystkim z ochronnej funkcji, jaką pełnią oświadczenia i zapewnienia. Podstawowym ich celem jest udzielenie kupującemu gwarancji, że spółka będąca rzeczywistym przedmiotem transakcji jest „towarem” niewadliwym. Podstawowa konstrukcja umowna „representations and warranties” odpowiada więc konstrukcji odpowiedzialności z tytułu rękojmi w przypadku złożenia przez sprzedającego określonego zapewnienia dotyczącego przedmiotu sprzedaży zgodnie z art. 556 kodeksu cywilnego, która również kreuje odpowiedzialność gwarancyjną.

Na czym polega gwarancyjny charakter odpowiedzialności z tytułu oświadczeń i zapewnień?

Oświadczenia i zapewnienia tworzą zobowiązanie o specyficznym charakterze. Same w sobie stanowią jedynie oświadczenia wiedzy w przedmiocie pewnych faktów związanych z działalnością spółki (np. oświadczenie, iż spółka nie naruszyła postanowień jakichkolwiek umów, których jest stroną). Natomiast skutki prawne nieprawdziwości złożonych oświadczeń są kreowane odrębnymi postanowieniami umowy.

W przypadku „representations and warranties” nie można mówić o typowym zobowiązaniu, inna będzie więc również ocena niewykonania zobowiązania, jak również ocena, czy niewykonanie nastąpiło z winy czy też bez winy sprzedającego. Niewykonaniem zobowiązania jest w tym przypadku sama sprzeczność danego zapewnienia ze stanem faktycznym (np. sprzedający oświadcza, iż spółka nie jest stroną jakichkolwiek postępowań sądowych, po czym okazuje się, iż spółka jest stroną postępowania w charakterze pozwanego).

Gwarancyjny charakter odpowiedzialności z tytułu oświadczeń i zapewnień przejawia się więc w tym, że sprzedający ponosi wobec kupującego szkodę w każdym przypadku, w którym określone oświadczenie okazało się nieprawdziwe, a kupujący poniósł z tego tytułu szkodę. Odpowiedzialność taka powstaje niezależnie od wiedzy sprzedającego, a więc nawet w przypadku, w którym złożył on nieprawdziwe oświadczenie będąc przekonanym o jego prawdziwości.

Kto powinien być obciążony ryzykiem potencjalnych wad przedsiębiorstwa spółki?

Ustalenie zasad odpowiedzialności z tytułu oświadczeń i zapewnień stanowi częstokroć jeden z bardziej zapalnych punktów w ramach negocjacji warunków transakcji. Kwestie sporne nie dotyczą w tym przypadku jedynie samych zasad odpowiedzialności, lecz także, a być może przede wszystkim:

1. zakresu tej odpowiedzialności, tj. ustalenia ograniczeń kwotowych i czasowych odpowiedzialności, wyboru potencjalnych wad, które nie podlegają jakimkolwiek ograniczeniom odpowiedzialności (tzw. specific indemnities dotyczące najpoważniejszych zagrożeń ujawnionych w ramach badania due diligence spółki), wyboru potencjalnych wad, które zostały zidentyfikowane oraz które zostaną uznane za wyjątki od oświadczeń i zapewnień w ramach tzw. disclosure letter oraz
2. ustalenia wpływu informacji przekazanych kupującemu w ramach badania due diligence spółki, a sprzecznych z konkretnymi oświadczeniami i zapewnieniami, na odpowiedzialność sprzedającego z tytułu nieprawdziwości takich oświadczeń i zapewnień.

Wszystkie powyższe spory, łącznie ze sporem co do tego, czy odpowiedzialność z tytułu nieprawdziwości oświadczeń i zapewnień powinna być odpowiedzialnością gwarancyjną czy też odpowiedzialnością na zasadzie winy, sprowadzają się do jednego problemu – kto powinien ponosić ryzyko ewentualnych wad prawnych spółki będącej przedmiotem transakcji?

Z oczywistych względów kupujący będzie zainteresowany nabyciem spółki nieobarczonej wadami prawnymi mogącymi w przyszłości wpłynąć ujemnie na jej wartość. Z perspektywy kupującego nabywana spółka nie różni się pod względem oczekiwań co do braku wad od innego rodzaju przedmiotów sprzedaży. Kupujący chce po prostu nabyć towar niewadliwy.
Z drugiej zaś strony nie budzi jakichkolwiek wątpliwości, że spółka jest „towarem” szczególnego rodzaju. Jej rzeczywista wartość zależy od wielu czynników, a złożoność i nierzadko niepewność stanu prawnego, w którym spółka funkcjonuje, utrudnia jasne określenie, czy spółka prowadzi działalność gospodarczą zgodnie z prawem. W związku z tym utrudniona jest ocena, czy spółka nie jest zagrożona poniesieniem w przyszłości ujemnych konsekwencji finansowych związanych z naruszeniem obowiązujących ją przepisów lub postanowień umów.