Odsetki ustawowe w 2012 r. i wcześniej

Przeczytaj także: Odsetki ustawowe 2013

Art. 359 §1 Kodeksu cywilnego mówi, że odsetki od sumy pieniężnej należą się tylko wtedy, gdy to wynika z czynności prawnej albo z ustawy, z orzeczenia sądu lub z decyzji innego właściwego organu. Jeżeli wysokość odsetek nie jest w inny sposób określona, należą się odsetki ustawowe (art. 359 §2 K.c.).

We wspomnianej ustawie ustawodawca zapomniał jednak wskazać, co należy rozumieć pod definicją odsetek. Z reguły pod ich pojęciem rozumie się najczęściej wynagrodzenie za korzystanie z cudzych środków finansowych tudzież rzeczowych bądź też za obracanie własnymi pieniędzmi w cudzym interesie.

Występują jednak także odsetki za opóźnienie w wykonaniu określonego zobowiązania pieniężnego. W takiej sytuacji przyjmują one formę odszkodowania za tę zwłokę. To właśnie tutaj mamy do czynienia z tzw. odsetkami ustawowymi. Warto w tym miejscu pamiętać, że odsetki płatne za opóźnienie należą się bez obowiązku wykazywania poniesionej szkody wskutek tego opóźnienia oraz nie wyłączają dochodzenia odszykowania, o ile oczywiście zostaną spełnione określone warunki. Wskazuje na to wprost art. 481 K.c.: Jeżeli dłużnik opóźnia się ze spełnieniem świadczenia pieniężnego, wierzyciel może żądać odsetek za czas opóźnienia, chociażby nie poniósł żadnej szkody i chociażby opóźnienie było następstwem okoliczności, za które dłużnik odpowiedzialności nie ponosi. W razie zwłoki dłużnika wierzyciel może nadto żądać naprawienia szkody na zasadach ogólnych.

Wysokość odsetek ustawowych nie została jednak określona w kodeksie cywilnym. Ustawodawca nie zawarł w niej nawet sposobu ich obliczania. W art. 359 §3 k.c. wskazał jednak, że wysokość tych odsetek, kierując się koniecznością zapewnienia dyscypliny płatniczej i sprawnego przeprowadzania rozliczeń pieniężnych, biorąc pod uwagę wysokość rynkowych stóp procentowych oraz stóp procentowych Narodowego Banku Polskiego, określa Rada Ministrów w drodze rozporządzenia. Obecnie obowiązujące w tym zakresie rozporządzenie z dnia z dnia 4 grudnia 2008 r. w sprawie określenia wysokości odsetek ustawowych, określa wysokość odsetek ustawowych na 13% w stosunku rocznym. Na dzień dzisiejszy są one zatem niższe od np. odsetek podatkowych. W takiej wysokości obowiązują one niezmiennie od 15 grudnia 2008 r.
Wcześniej ich wysokość w stosunku rocznym wynosiła:

• 11,5% od 15 października 2005 r.
• 13,5% od 10 stycznia 2005 r.
• 12,25% od 25 września 2003 r.
• 13% od 01 lutego 2003 r.

Ich wysokość ustala się natomiast przy użyciu wzoru:
kwota zaległości x liczba dni zwłoki x wysokość stopy odsetek / 365 dni.

Przepisy kodeksu cywilnego wskazują przy tym (art. 481 §2), że odsetki w ustawowej wysokości przysługują jedynie wówczas, jeżeli stopa odsetek za opóźnienie nie była z góry oznaczona. Jednakże w sytuacjach, gdy wierzytelność jest oprocentowana według stopy wyższej niż stopa ustawowa, wierzyciel może żądać odsetek za opóźnienie według tej wyższej stopy. Co za tym idzie, jeżeli np. strony umowy postanowią w niej o tym, że za opóźnienia w płatności dłużnik będzie płacił odsetki w wysokości np. 16% w skali roku, postanowienie to będzie dla stron wiążące mimo, że prawo określa odsetki ustawowe na niższym poziomie.

Trzeba tutaj jednak dodatkowo pamiętać, że wysokość ustalonej stopy odsetek nie może przekraczać tzw. odsetek maksymalnych. Jak bowiem wskazuje art. 359 §2^{1 – 3}, maksymalna wysokość odsetek wynikających z czynności prawnej nie może w stosunku rocznym przekraczać czterokrotności wysokości stopy kredytu lombardowego Narodowego Banku Polskiego (odsetki maksymalne). Jeżeli odsetki takie zostały ustalone na wyższym poziomie, wierzycielowi należą się jedynie odsetki maksymalne. Postanowienia umowne nie mogą bowiem wyłączać ani ograniczać przepisów o odsetkach maksymalnych, także w razie dokonania wyboru prawa obcego. W takim przypadku stosuje się przepisy kodeksu cywilnego.

Jeżeli nie postanowiono inaczej, odsetki są płatne co roku z dołu, a jeżeli termin płatności sumy pieniężnej jest krótszy niż rok – jednocześnie z zapłatą tej sumy.