Kiedy zachodzi nadzwyczajna zmiana stosunków?

Przeczytaj także: Zasadne odstąpienie od umowy bez odszkodowania

Zgodnie z art. 357¹ kodeksu cywilnego jeżeli z powodu nadzwyczajnej zmiany stosunków spełnienie świadczenia byłoby połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą, czego strony nie przewidywały przy zawarciu umowy, sąd może po rozważeniu interesów stron, zgodnie z zasadami współżycia społecznego, oznaczyć sposób wykonania zobowiązania, wysokość świadczenia lub nawet orzec o rozwiązaniu umowy. Rozwiązując umowę sąd może w miarę potrzeby orzec o rozliczeniach stron, kierując się zasadami określonymi w zdaniu poprzedzającym.

Przez nadzwyczajną zmianę stosunków należy rozumieć okoliczność nieprzewidywalną, nagłą, o charakterze wyjątkowym, niezależne od woli stron. Może to być katastrofa, stan wojny, klęska żywiołowa, nieurodzaj, długotrwała susza, pożar, powódź czy strajk generalny, choć nie tylko. W wyroku Sądu Najwyższego z dnia 16 maja 2007 r. w sprawie III CSK 452/2006 uznano, iż zmiana przepisów podatkowych może być uznana za nadzwyczajną zmianę stosunków, której nie można było przewidzieć przy zawieraniu umowy, co uzasadnia ingerencję sądu w warunki tej umowy.

Często spotykane sytuacje dające podstawę do rozwiązania umowy związane są ze znacznym wzrostem ceny surowca potrzebnego do wytworzenia danej rzeczy.

Przykład:
Alfa Sp. z o.o. jest producentem kabli miedzianych. Z jednym ze swoich odbiorców podpisała 3 letnią umowę, w której strony ustaliły ceny towarów. Po niespełna roku obowiązywania kontraktu cena miedzi wzrosła dwukrotnie. W tej sytuacji Alfa może rozwiązać umowę powołując się na nadzwyczajną zmianę stosunków.

Spełnienie świadczenia ma być połączone z nadmiernymi trudnościami albo groziłoby jednej ze stron rażącą stratą. W pierwszej sytuacji wykonanie umowy jest co prawda obiektywnie możliwe, jednakże jest nieadekwatne do przyjętych zobowiązań. Dotyczy to chociażby braku odpowiednich urządzeń lub części zamiennych. Kwestia rażącej straty nie budzi wątpliwości – jest to strata na tyle wysoka, że nie może być uznana za stratę normalną w stosunkach gospodarczych.

Należy podkreślić, iż nieprzewidywalność zmiany stosunków winna istnieć w dniu zawarcia umowy.

Nie można skorzystać z dobrodziejstwa regulacji zawartej w art. 3571 k.c. kiedy trudności z wykonaniem zobowiązania są związane z ryzykiem prowadzenia działalności gospodarczej. Powyższe potwierdził SN w wyroku z dnia 7 grudnia 2007 r. (sygn. III CSK 172/07). Przedmiotem rozpatrywanej skargi kasacyjnej był niespłacony kredyt, przy czym kredytobiorcy powoływali się na pogorszenie koniunktury gospodarczej, która doprowadziła prowadzoną działalność do upadku. W ocenie Sądu taka sytuacja nie była nadzwyczajną zmianą stosunków, a co za tym idzie nie uzasadniała zmniejszenia obciążeń wynikających z umów zawartych przez przedsiębiorcę.