Upadłość spółki z grupy kapitałowej: holding

Przeczytaj także: Wniosek o ogłoszenie upadłości trzeba złożyć w terminie

Obecnie nie tylko prawo podatkowe zawiera stosowne definicje oraz przepisyszczególneregulujące podatkowe aspekty operowania spółek w ramach międzynarodowych grup kapitałowych (np. kwestia cen transferowych), ale odniesienia do holdingów i wielowymiarowych struktur kapitałowych znajdują się w Kodeksie spółek handlowych czy prawie bankowym. Wiele z tych regulacji zostało wprowadzone do polskiego prawodawstwa w ślad za rozwiązaniami unijnymi, czy to poprzez implementację dyrektyw unijnych (często w postaci dodawanych do polskich przepisów przetłumaczonych przepisów dyrektyw) czy poprzez uchwalane rozporządzenia. Prawodawcy unijni dosyć skrupulatnie zajęli się aspektami prawnymi oraz praktycznymi grup kapitałowych.

Polskie prawo upadłościowe i naprawcze, choć jest stosunkowo nowym aktem (weszło w życie 1 października 2003 r.), po obszernej nowelizacji, która weszła w życie 2 maja 2009 r. co do zasady nie zawiera oddzielnych uregulowań dotyczących upadłości spółek z grupy kapitałowej (z niewielkimi wyjątkami, o których poniżej). Brak uregulowania jest celowy, wynika z przyjętych przez autorów projektu ustawy założeń i powoduje, że polskie prawo upadłościowe jednocześnie jest bardziej przejrzyste, ale także mniej elastyczne w stosunku do zachodzących na rynku kapitałowym procesów.

Ogłoszenie upadłości spółki z grupy kapitałowej nie stanowi w polskim prawie automatycznej podstawy do ogłoszenia upadłości pozostałych spółek z tej grupy. Ogłoszenie upadłości wymaga spełnienia tych samych przesłanek indywidualnie dla każdego podmiotu. Spółki z grupy muszą zatem także same stać się niewypłacalne, mieć więcej niż jednego wierzyciela i złożyć stosowny wniosek o ogłoszenie upadłości. Oczywiście w praktyce często zdarza się, że spółka, która ogłosiła upadłość jest powiązana siecią transakcji z pozostałymi podmiotami z grupy.

Upadła spółka przestaje regulować swe wymagalne wierzytelności pieniężne wobec pozostałych spółek, które z kolei wobec braku środków same popadają w stan niewypłacalności i ogłaszają upadłość. Często jest też tak, że zabezpieczeniem dużej wierzytelności wobec jednej ze spółek z grupy są poręczenia pozostałych spółek albo też kilka spółek jest dłużnikami solidarnymi w inny sposób. Kilka spółek może też jednocześnie zabezpieczać prawami rzeczowymi ograniczonymi na swoim majątku spłatę długów jednej ze spółek z grupy, co często ma miejsce w przypadku udzielenia jednej ze spółek dużego kredytu. W takim przypadku o podstawach do ogłoszenia upadłości nie decyduje pozycja spółki w grupie kapitałowej ani odniesienie do innej spółki z tej grupy, która ogłosiła upadłość, ale podstawowe wyliczenie, czy dana spółka zaspokaja swe wymagalne zobowiązania pieniężne w terminie lub czy całkowita wysokość jej wierzytelności nie przekracza łącznej wartości jej majątku.

Co więcej, do ogłoszenia upadłości wystarczy by spółka nie zaspokajała wymagalnych zobowiązań pieniężnych wobec dwóch podmiotów z własnej grupy kapitałowej, bowiem prawo upadłościowe nie przewiduje rozróżnienia pomiędzy wierzycieli z grupy kapitałowej (a więc realizująych grupowy cel gospodarczy holdingu) a wierzycieli indywidulanych (z którym nie wiążą dłużnika żadne relacje właścicielskie). Znane są jednak przypadki, kiedy upadłość spółki dominującej nie tylko nie skutkowała niewypłacalnością jej spółek zależnych, ale nie miała znaczącego wpływu na ich wyniki finansowe. W takich sytuacjach skutkiem upadłości spółki dominującej była zmiana wspólnika spółki zależnej, w następstwie sprzedaży przez syndyka masy upadłości spółki dominującej udziałów/akcji upadłej spółki w spółce zależnej.

Jednakże sam fakt, że Prawo upadłościowe i naprawcze nie zawiera szczególnych regulacji dotyczących spółek funkcjonujących w ramach wielonarodowych grup kapitałowych nie oznacza, że umiejscowienie w strukturze holdingowej nie ma żadnego wpływu na status danej spółki w kontekście upadłości.

Mianowicie równie kluczowym jak Prawo upadłościowe i naprawcze aktem prawnym regulującym postępowanie upadłościowe w Polsce jest rozporządzenie Rady WE nr 1346/2000 z dnia 20 maja 2000r. w sprawie postępowania upadłościowego. Ponieważ rozporządzenie ma rangę umowy międzynarodowej, czyli wyższej niż ustawa, jego postanowienia maja pierwszeństwo przed przepisami Prawa upadłościowego i naprawczego. Rozporządzenie obowiązuje wszystkie państwa członkowskie (poza Danią) i reguluje sytuacje, w których w postępowaniu upadłościowym występuje element zagraniczny (np. wierzyciele są z innego państwa członkowskiego, spółka ma majątek zlokalizowany w kilku krajach), który w przypadku struktur holdingowych pojawia się bardzo często.

Choć samo rozporządzenie nie przewiduje własnej oddzielnej unijnej procedury przeprowadzania postępowania upadłościowego, zawiera równie istotne elementy wpływające na procedury krajowe. Mianowicie m.in. reguluje dopuszczalność wszczynania postępowań upadłościowych spółek mających siedzibę w jednym kraju członkowskim przed sądami innych państw członkowskich i pod innym prawem niż prawo miejsca siedziby dłużnika. Dopuszczalność takich działań oparta jest na koncepcji „głównego ośrodka podstawowej działalności” (tzw. COMI - ang. centre of maininterests). Mianowicie możliwe jest wszczęcie postępowania upadłościowego spółki nie przed sądem właściwym dla jej siedziby, ale przed sądem państwa członkowskiego, w którym znajduje się główny ośrodek działalności tej spółki. Istnieje domniemanie, że COMI znajduje się w kraju miejsca siedziby, ale jest ono wzruszalne dowodami przeciwnymi. Może to byś kraj siedziby organów spółki, czy właśnie kraj siedziby spółki dominującej, w którym podejmowane są wszystkie istotne decyzje dot. spółki zależnej.