Uchylenie się od skutków podatkowych oświadczenia woli

Przeczytaj także: Uchylenie się od skutków prawnych oświadczenia woli

Zgodnie z art. 84 kodeksu cywilnego w razie błędu co do treści czynności prawnej można uchylić się od skutków prawnych swego oświadczenia woli. Można powoływać się tylko na błąd uzasadniający przypuszczenie, że gdyby składający oświadczenie woli nie działał pod wpływem błędu i oceniał sprawę rozsądnie, nie złożyłby oświadczenia tej treści (błąd istotny). W piśmiennictwie i orzecznictwie uważa się, że błędem jest niezgodne z rzeczywistością wyobrażenie o czynności, przy czym niezgodność może dotyczyć zarówno faktów, jak i prawa. Jeżeli zatem podatnik nie miał świadomości wszelkich konsekwencji podatkowych dokonania danej czynności prawnej, np. podwyższenia kapitału zakładowego w spółce kapitałowej, czy też zawarcia umowy, może ten fakt wykorzystać na potrzeby uchylenia się od skutków oświadczenia woli.

Skutkiem uchylenia się od skutków prawnych oświadczenia woli jest nieistnienie od początku danej czynności prawnej (skutek ex tunc), więc czynność nie może wywrzeć żadnych skutków, a te, które powstały, zostają z mocą wsteczną przekreślone.

Ograny podatkowe akceptują możliwość uchylenia się od skutków złożonego oświadczenia woli, jednak nie uważają, że konsekwencje podatkowe mogą ulec całkowitemu zniesieniu. Powołując się na autonomię prawa podatkowego, nie przyjmują, iż uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli prowadzi do całkowitego uchylenia skutków zawartej umowy i to od jej samego początku.

Należy także pamiętać, iż nie wszystkie czynności prawne mogą podlegać uchyleniu z punktu widzenia poszczególnych podatków. Skutek nieważności nie jest akceptowany na gruncie podatku od czynności cywilnoprawnych. Przyjmuje się bowiem, iż opodatkowaniu tym podatkiem podlega samo dokonanie czynności cywilnoprawnej, a nie dalsze konsekwencje dokonania takiej czynności.

Dużo łatwiej znieść konsekwencje zawartej czynności cywilnoprawnej na gruncie podatków dochodowych, w tym bowiem przypadku istotny jest dla podatnika efekt w postaci przychodu, który osiąga na skutek dokonania danej czynności, np. zawarcia umowy. Aby osiągnąć przychód, musi on mieć charakter definitywny, w przeciwieństwie do skutku chwilowego, jakim jest samo dokonanie czynności prawnej, opodatkowane podatkiem od czynności cywilnoprawnych. Organy akceptują zniesienie skutków złożonego oświadczenia woli, ale z reguły w innym momencie, aniżeli wynika to z przepisów kodeksu cywilnego. Przyjmują bowiem, że zniesienie skutków następuje w momencie złożenia oświadczenia woli o uchyleniu się od skutków oświadczenia woli.

Takie podejście może rodzić praktyczne komplikacje w korygowaniu rozliczeń wstecz, w szczególności, jeżeli okres w którym dokonano czynności prawnej, od której się następnie uchylono, został objęty postępowaniem podatkowym. Korekta okresu, w którym nastąpiło uchylenie się od skutków złożonego oświadczenia woli może prowadzić do powstania ujemnej kwoty przychodu, co nie zawsze zostanie zaakceptowane przez organy podatkowe. W ten sposób można nigdy nie odzyskać zapłaconego podatku, jeżeli organ podatkowy nie zaakceptuje ujemnej wartości przychodu, co byłoby jednak sprzeczne z przepisami dotyczącymi nadpłaty.