Mediacja i arbitraż a konflikty w centrach handlowych

Przeczytaj także: Spory ze stosunku pracy - polubowne rozwiązania

Praktyka coraz częściej dostrzega wartość i rolę mediacji i arbitrażu w tego rodzaju sytuacjach, upatrując w nich często najszybszą, najtańszą i najbardziej profesjonalną metodę rozwiązywania konfliktów. Tym samym coraz częściej obserwuje się klauzule arbitrażowe czy wskazanie na mediację w umowach najmu.

Kilka uwag o mediacji

Praktyka ostatnich miesięcy pokazuje, że ta stosunkowo nowa instytucja prawa cieszy się wzrastającą popularnością. Do podstawowych cech mediacji należą jej dobrowolność, autonomia stron, neutralność i bezstronność mediatora, który jest wybierany i zwalniany przez strony oraz podlega ich instrukcjom. Mediacje można rozpocząć albo na podstawie wniosku strony o przeprowadzenie mediacji (za zgodą drugiej strony) lub też na podstawie skierowania stron do mediacji przez sąd, co ma miejsce w sytuacji kiedy dany spór jest już na etapie postępowania sądowego.

Istotnym elementem mediacji, jest osoba mediatora, która co do zasady wybierana jest przez strony za wyjątkiem sytuacji, gdy do mediacji kieruje sąd.

Mediatora obowiązuje bezwzględna zasada poufności i co ważne, mediator nie może być słuchany jako świadek w postępowaniu cywilnym, chyba że obie strony wyraźnie się na to zgodzą. W przypadku fiaska mediacji, strony w ewentualnym dalszym postępowaniu cywilnym nie będą też mogły powoływać się na okoliczności ujawnione w toku mediacji, a w szczególności na propozycje wzajemnych ustępstw.

Pewnym podobieństwem mediacji do zwyczajnego postępowania jest formalna ich strona. Z postępowania mediacji sporządza się protokół, w którym zamieszczany jest wynik mediacji. Ewentualna wypracowana ugoda podpisywana jest jednak nie tylko przez mediatora, ale i przez strony. Ugoda zawarta przed mediatorem dla swej skuteczności podlega zatwierdzeniu przez sąd. Taka ugoda podobnie jak wyrok sądu może być dalej egzekwowana przez komornika.

Sąd może jednak odmówić zatwierdzenia ugody zawartej przed mediatorem, jeśli ugoda taka była sprzeczna z prawem i zasadami współżycia społecznego albo zmierzała do obejścia prawa, a także gdyby treść ugody była niezrozumiała lub zawierała sprzeczności.

Kilka uwag o arbitrażu

Arbitraż jest instytucją prawa polskiego posiadająca pewną tradycję. Podstawą wszczęcia arbitrażu jest zawsze umowa stron zwana „zapisem na sąd polubowny”. Taki zapis czy też klauzula arbitrażowa może mieć formę postanowienia zawartego w umowie dotyczącej danego stosunku prawnego (np. umowie najmu) lub formę umowy o poddanie pod rozstrzygnięcie sądu polubownego sporu już istniejącego - tzw. kompromis. Zapisu można dokonać także w toku procesu sądowego zawierając ugodę, na mocy której rozstrzygnięcie sporu zostaje poddane arbitrażowi.

Poddanie sporu arbitrażowi ma doniosłe skutki prawne, a mianowicie strony przyznają sądowi polubownemu kompetencje do rozstrzygania sporu objętego umową wykluczając przy tym sądownictwo państwowe. To istotna różnica w stosunku do mediacji, która jest mniej rygorystyczna i w każdym czasie zakłada możliwość powrotu przed oblicze sądu.

Formułując klauzulę arbitrażową lub zapis na sąd polubowny należy niezwykle uważać, aby znalazły się w niej wszystkie istotne elementy uniemożliwiające ewentualne podważenie takiego zapisu w przyszłości. Strony mogą dowolnie wybrać sąd arbitrażowy (sąd arbitrażowy powoływany ad hoc, krajowy lub międzynarodowy), wybrać język arbitrażu i samych arbitrów poddając się tym samym określonym regulaminom wybranych sądów a co za tym idzie mieć wpływ na koszty arbitrażu.

Warto przy tym wspomnieć, iż w przypadku arbitrażu, sędziami / arbitrami są zazwyczaj wybitni prawnicy, praktycy lub też akademicy. Istotną kwestią jest jednakże fakt, iż sędziowie sądów państwowych nie mogą być arbitrami w sądach polubownych.