Dyżur pracowniczy a godziny nadliczbowe

Przeczytaj także: Obowiązki pracownika: dyżur

Pytanie: W starostwie powiatowym działają dwa systemy alarmowe: antywłamaniowy i przeciwpożarowy. Trzech pracowników naszego starostwa zostało zobligowanych do pełnienia dyżurów - w razie włączenia się alarmu oni są pierwszymi osobami, które mają się stawić na miejscu i udostępnić pomieszczenia firmie ochroniarskiej lub straży pożarnej.

Czy taką sytuację należy uznać za pełnienie dyżurów w myśl Kodeksu pracy, czy wykonywanie ww. obowiązków można wpisać pracownikowi w zakres czynności i ewentualne przybycie na wezwanie odpowiednich służb do budynku rozliczać jako ponadwymiarowy czas pracy?

Odpowiedź: W opisanym przypadku pozostawanie pracowników w gotowości do pracy należy zakwalifikować jako dyżur. W razie faktycznego wykonywania pracy w czasie dyżuru (konieczności stawienia się do zakładu pracy w celu wezwania odpowiednich służb i oczekiwania na ich przybycie) wystąpią godziny nadliczbowe, które należy zrekompensować czasem wolnym lub wynagrodzeniem - według wyboru pracowników.

1. Pozostawanie w gotowości do wykonywania pracy stanowi dyżur pracowniczy w rozumieniu przepisów Kodeksu pracy

Pracodawca może zobowiązać pracownika do pozostawania poza normalnymi godzinami pracy w gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę w zakładzie pracy lub w innym miejscu wyznaczonym przez pracodawcę (dyżur). Dyżur jest wynikającym ze stosunku pracy świadczeniem pracownika na rzecz pracodawcy polegającym na pozostawaniu poza normalnymi godzinami pracy w stałej gotowości do wykonywania pracy wynikającej z umowy o pracę oraz na ewentualnym wykonywaniu w tym czasie pracy, dla której dyżur został ustalony.

W czasie dyżuru pracownik pozostaje tylko w gotowości do wykonywania pracy i w zasadzie nie wykonuje żadnych dodatkowych czynności. Dlatego też czasu dyżuru nie wlicza się do czasu pracy, jeżeli w czasie dyżuru pracownik nie wykonywał pracy. Odróżnia to dyżur od pracy nadliczbowej, która w swojej istocie polega na faktycznym wykonywaniu powierzonych pracownikowi zadań.

Ważne! Pracy w godzinach nadliczbowych nie można planować!

Praca nadliczbowa, w przeciwieństwie do dyżuru, nie może być planowana. Uzasadniają ją bowiem wyjątkowe okoliczności, tj.: konieczność prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii oraz szczególne potrzeb pracodawcy.

Z tych względów pozostawanie pracowników w gotowości do przybycia do zakładu pracy, w razie alarmu antywłamaniowego lub przeciwpożarowego, w celu udostępnienia pomieszczeń firmie ochroniarskiej lub straży pożarnej należy uznać za pełnienie dyżuru pracowniczego.

2. Faktyczne wykonywanie pracy w czasie dyżury to praca w godzinach nadliczbowych

Jeżeli jednak pracownik w trakcie dyżurowania zostanie wezwany do pracy i zacznie ją wykonywać, czas poświęcony na świadczenie tej pracy należy uznać za pracę w godzinach nadliczbowych.

Dyżur z samej definicji jest bowiem odbywany poza normalnym czasem pracy, dlatego też godziny efektywnej pracy podczas dyżuru, jako przekraczające normy czasu pracy ustalone dla pracownika, muszą być traktowane jako godziny nadliczbowe. Pracownikom samorządowym za pracę w godzinach nadliczbowych przysługuje, według ich wyboru, wynagrodzenie albo czas wolny w tym samym wymiarze, z tym że wolny czas, na wniosek pracownika, może być udzielony w okresie bezpośrednio poprzedzającym urlop wypoczynkowy lub po jego zakończeniu.

Jeżeli zatem pracownicy pełniący dyżur zostaną wezwani do zakładu pracy, w razie alarmu antywłamaniowego lub przeciwpożarowego, w celu udostępnienia pomieszczeń firmie ochroniarskiej lub straży pożarnej czas wykonywania powierzonych im na taką okoliczność zadań stanowić będzie pracę w godzinach nadliczbowych.

Podstawa prawna:

• art. 151⁵ ustawy z 26 czerwca 1974 r. - Kodeks pracy (tekst jedn.: Dz.U. z 1998 r. nr 21, poz. 94),
• art. 42 ust. 2, ust. 4, art. 43 ustawy z 21 listopada 2008 r. o pracownikach samorządowych (Dz.U. z 2008 r. nr 223, poz. 1458).

Portal Kadrowy - odpowiedzi ekspertów prawa pracy. Porady wraz z podstawą prawną otrzymasz na skrzynkę. Dajemy gwarancję profesjonalnej odpowiedzi. W portalu do pobrania m.in. wzory, wskaźniki, kalkulatory, akty prawne.