Zatrudnienie za granicą a ubezpieczenie społeczne

Przeczytaj także: Fundusz Rezerwy Demograficznej - zmiany

Zapisy dotyczące ustalania właściwego ustawodawstwa znajdujące się w umowach międzynarodowych o zabezpieczeniu społecznym mają w szczególności dwa podstawowe cele:

• unikanie sytuacji, w której osoba nie jest objęta systemem zabezpieczenia połecznego w żadnym kraju,
• zapobieganie sytuacji, w której osoba podlega podwójnie ubezpieczeniom – w kraju zatrudnienia i w kraju zamieszkania.

Zgodnie z Konstytucją RP ratyfi kowane umowy międzynarodowe stanowią część krajowego porządku prawnego i są bezpośrednio stosowane. Umowa międzynarodowa, ratyfi kowana za uprzednią zgodą wyrażoną w ustawie, ma pierwszeństwo przed prawem krajowym, jeżeli nie da się ono pogodzić z umową.

Zapisy umów międzynarodowych decydują zatem, którego państwa ustawodawstwo ubezpieczeniowe będzie miało w danym przypadku zastosowanie. Generalna zasada wynikająca z wszystkich umów, których Polska jest stroną, określa, że obowiązek ubezpieczenia społecznego powstaje w państwie, w którym zatrudnienie jest wykonywane (tzw. zasada terytorialności – lex loci laboris). Od tej reguły umowy przewidują różnego rodzaju wyjątki.

Należy podkreślić, że każda z umów przewiduje taki wyjątek dla tzw. pracowników wysłanych. Pracownikiem wysłanym jest osoba, która:

• jest skierowana przejściowo przez swojego pracodawcę na obszar drugiego państwa w celu wykonywania pracy na rzecz tego pracodawcy,
• jest wysłana w ramach stosunku pracy z wysyłającym pracodawcą,
• nadal funkcjonuje w ramach struktur wysyłającego pracodawcy, podlega jego poleceniom odnośnie czasu, miejsca i rodzaju wykonywanych czynności,
• do tego pracodawcy kieruje swoje roszczenia o wynagrodzenie.

Warunki wysłania muszą być spełnione również po stronie pracodawcy. Decydujące znaczenie ma to, czy zakład pracy zwykle prowadzi na obszarze kraju działalność gospodarczą, tzn.:

• czy posiada siedzibę i administrację na terenie Polski,
• czy prowadzi na obszarze Polski działalność gospodarczą w zakresie wynikającym z wpisu do rejestru handlowego (ewidencji działalności),
• czy przy tej działalności zatrudnia inne osoby, poza skierowanymi do pracy za granicą.

Wymienione zasady mają zastosowanie przy ustalaniu właściwego ustawodawstwa we wszystkich umowach międzynarodowych w dziedzinie zabezpieczenia społecznego.

Ad 3. Ustalanie właściwego ustawodawstwa w przypadku świadczenia pracy w państwach bezumownych następuje gdy Polacy wykonują pracę w państwach, z którymi Polska nie zawarła umowy międzynarodowej lub spoza obszaru UE/EOG i Szwajcarii. Jeśli w okresie wykonywania pracy w państwie trzecim, w Polsce nadal istnieje stosunek pracy, obowiązek ubezpieczeń społecznych powstaje w Polsce. Może jednak dojść do sytuacji, gdy składki będą musiały być opłacane również w kraju, w którym praca jest wykonywana (zgodnie z tamtejszymi przepisami). Zachodzić więc może zjawisko tzw. podwójnego ubezpieczenia społecznego.

Polscy pracownicy mogą być zatrudnieni za granicą za pośrednictwem polskich pracodawców, mogą również podejmować pracę bezpośrednio w podmiotach zagranicznych.

Zatrudnienie polskich pracowników za granicą na podstawie skierowania (oddelegowania) przez polskich pracodawców może mieć następujące formy:

• wysłania do pracy za granicą przez polskiego pracodawcę w ramach istniejącej w Polsce umowy o pracę,
• zatrudnienia za granicą w podmiocie zależnym od polskiego pracodawcy (np. w tzw. spółce-córce), w sytuacji gdy umowa o pracę z polskim pracodawcą, na czas zatrudnienia za granicą, ulega zawieszeniu lub rozwiązaniu.

Z pierwszym przypadkiem, tj. z wysłaniem pracownika mamy do czynienia, gdy m.in.:

• pracownik udaje się na polecenie swojego krajowego pracodawcy, przejściowo na terytorium drugiego państwa, w celu wykonywania tam czynności na rzecz tego pracodawcy,
• następuje ono w ramach stosunku pracy istniejącego w państwie wysyłającym,
• roszczenie o wynagrodzenie z tytułu umowy o pracę jest kierowane bezpośrednio do wysyłającego pracodawcy.