Zatrudnienie za granicą a ubezpieczenie społeczne

Przeczytaj także: Fundusz Rezerwy Demograficznej - zmiany

Rozróżniamy trzy sytuacje, w zależności od których określa się właściwe ustawodawstwo ubezpieczeniowe wobec polskich obywateli zatrudnionych za granicą:

1. Ustalanie właściwego ustawodawstwa na podstawie przepisów unijnych;
2. Ustalanie właściwego ustawodawstwa na podstawie zawartych przez Polskę umów międzynarodowych z innymi krajami;
3. Ustalanie właściwego ustawodawstwa w przypadku świadczenia pracy w państwach bezumownych.

Ad 1. Z ustalaniem właściwego ustawodawstwa na podstawie przepisów unijnych mamy do czynienia gdy Polacy wykonują pracę w państwach członkowskich UE/EOG i Szwajcarii.

Zgodnie z podstawową zasadą europejskiego systemu zabezpieczenia społecznego, obowiązuje reguła wyłączności stosowania jednego obowiązkowego systemu ubezpieczeń społecznych. Czynnikiem decydującym jest miejsce wykonywania pracy (tzw. zasada lex loci laboris). Oznacza to, że osoba przemieszczająca się w ramach UE/EOG i Szwajcarii w celu wykonywania pracy, podlega systemowi ubezpieczeń społecznych właściwemu tylko dla jednego państwa członkowskiego. I tak:

• pracownik najemny zatrudniony na terytorium jednego państwa podlega jego ustawodawstwu, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa lub jeżeli przedsiębiorstwo lub pracodawca, który go zatrudnia, ma swoją zarejestrowaną siedzibę lub miejsce prowadzenia działalności na terytorium innego państwa członkowskiego,
• osoba prowadząca działalność na własny rachunek na terytorium jednego państwa członkowskiego podlega ustawodawstwu tego państwa, nawet jeżeli zamieszkuje na terytorium innego państwa członkowskiego.

Pojęcie „pracownik” należy zgodnie z prawem wspólnotowym interpretować szerzej niż ma to miejsce np. w polskim prawie wewnętrznym. Zatem pracownikiem jest każdy, kto wykonuje przez pewien czas pracę na rzecz i pod kierownictwem innej osoby w zamian za wynagrodzenie. Dlatego też oprócz osób zatrudnionych na podstawie stosunku pracy, do grupy pracowników zaliczamy również, np. zleceniobiorców.

Do grupy osób prowadzących działalność na własny rachunek zalicza się: osoby prowadzące pozarolniczą działalność gospodarczą, wspólników spółek partnerskich, jawnych i komandytowych, wspólników jednoosobowych spółek z ograniczoną odpowiedzialnością, przedstawicieli wolnych zawodów, twórców, artystów oraz rolników.

Wykonywanie pracy najemnej w kilku państwach jednocześnie

Pracownicy, którzy jednocześnie wykonują pracę w kilku państwach, mogą w drodze wyjątku, w zależności od sytuacji, podlegać albo przepisom państwa, w którym mają miejsce zamieszkania, albo państwa, w którym siedzibę ma przedsiębiorstwo ich zatrudniające albo pracodawca, z którym zawarli umowę. Wyróżnić należy tutaj trzy podstawowe przypadki:

• pracownicy delegowani,
• pracownicy zatrudnieni w kilku różnych państwach Unii, zamieszkujący w jednym z tych państw,
• pracownicy zatrudnieni w kilku różnych państwach Unii, ale zamieszkujący w państwie UE, w którym nie są zatrudnieni.

W przypadku, gdy pracownik zatrudniony jest w kilku państwach członkowskich u różnych pracodawców lub wykonuje pracę u tego samego pracodawcy w kilku jego zakładach położonych w różnych państwach członkowskich a jednym z państw zatrudnienia jest państwo, w którym pracownik ma miejsce zamieszkania – wówczas objęty jest przepisami ubezpieczeniowymi w państwa, w którym zamieszkuje, jeśli wykonuje tam część swojej pracy.

Przykład:
Osoba mieszka w Polsce i tu jest zatrudniona. Jednocześnie pracuje w Niemczech. W takim przypadku podlega ona systemowi ubezpieczeń społecznych państwa, w którym ma miejsce zamieszkania, czyli w Polsce.