Odpowiedzialność pracownika i pracodawcy za szkodę

Przeczytaj także: Odmowa naprawy szkody - dyscyplinarka

Sytuacja pracownika zależy od stopnia jego zawinienia, tj. czy szkoda powstała z winy umyślnej czy nieumyślnej. Jeżeli szkoda powstała w wyniku umyślnego działania pracownika, mamy do czynienia z bezpośrednim lub ewentualnym zamiarem jej popełnienia. W pierwszym przypadku ważna jest chęć wywołania określonego skutku, w drugim - przyjęcie postawy obojętnej mimo możliwości przewidzenia powstania szkody. Wina nieumyślna natomiast, określana jest jako lekkomyślność (choć określone działanie mogło spowodować szkodę, sprawca bezpodstawnie myślał, że jej uniknie) lub niedbalstwo (choć mógł, sprawca szkody w ogóle nie przewidywał).

Wskazane rozgraniczenie ma istotne znaczenie przy ustalaniu wysokości odszkodowania. Działanie nieumyślne powoduje powstanie roszczenia o odszkodowanie w granicach szkody rzeczywistej, tj. wartości, jaką poszkodowany pracodawca w rzeczywistości utracił, i zgodnie z Kodeksem Pracy nie może przekroczyć trzymiesięcznego wynagrodzenia przysługującego pracownikowi w dniu wyrządzenia szkody. Umyślność działania dodatkowo może rodzić roszczenie o utracone korzyści. Oznacza to, ze oprócz rzeczywiście poniesionego uszczerbku w majątku poszkodowanego, sprawca może odpowiadać również za korzyści, jakie poszkodowany mógł osiągnąć, gdyby szkoda nie nastąpiła. Koszty w tym zakresie mogą więc znacząco wzrosnąć i nie są ustawowo ograniczone.

Należy pamiętać, że w celu pociągnięcia pracownika do odpowiedzialności, pracodawca musi udowodnić, że działanie pracownika było bezprawne i zawinione, oraz że spowodowało powstanie szkody w majątku pracodawcy. Pracownik nie będzie odpowiadał za szkodę w zakresie, w jakim pracodawca lub inna osoba przyczyniła się do jej powstania albo zwiększenia. Nie ponosi także odpowiedzialności za ryzyko związane z działalnością pracodawcy oraz za szkodę powstałą w wyniku tej działalności, np. podjęcia nowego rodzaju produkcji. Pracownik odpowiada zatem jedynie za działanie w granicach dopuszczalnego ryzyka, biorąc pod uwagę normalne następstwa tych działań. Pamiętać należy, że powyższe sformułowania wymagają jednak oceny okoliczności konkretnej sprawy.

Istotna na tle omawianych zagadnień jest także odpowiedzialność materialna pracownika za mienie powierzone mu przez pracodawcę. W szczególności dotyczy to pieniędzy, papierów wartościowych lub kosztowności, narzędzi, instrumentów, środków ochrony indywidualnej, odzieży i obuwia roboczego. Jak zostało to wskazane na wstępie, na pracodawcy ciąży obowiązek udowodnienia, że mienie powierzył (np. poprzez okazanie protokołu zdawczo- odbiorczego lub stanu kasy) oraz, że zaistniała szkoda.

Pracownik odpowiada do pełnej wysokości szkody, chyba, że wykaże, że powstała z przyczyn od niego niezależnych, tj. wskutek niezapełnienia przez pracodawcę warunków umożliwiających zabezpieczenie powierzonego mienia. W przypadku wyrządzenia szkody przez kilku pracowników z winy nieumyślnej, odpowiadają oni z uwzględnieniem przyczynienia się do jej powstania oraz stopnia winy, a jeśli jest to niemożliwe, odpowiadają w częściach równych.

Wina umyślna powoduje natomiast solidarną odpowiedzialność pracowników - pracodawca swobodnie wybiera, od kogo uzyska odszkodowanie, natomiast pracownik, który zapłacił, może żądać od pozostałych proporcjonalnego zwrotu poniesionych kosztów (tzw. regres). Podobnie uregulowane zostały skutki wyrządzenia przez pracownika, przy wykonywaniu przez niego obowiązków pracowniczych, szkody innej osobie. Do jej naprawienia zobowiązany jest wyłącznie pracodawca, odpowiadając wobec poszkodowanego na zasadach ogólnych. Co ważne, uprawnienie o zwrot kosztów od pracownika uzyskuje dopiero po naprawieniu szkody i nie może samodzielnie potrącić jej wartości z wynagrodzenia pracownika.