E-podpis a zmiany w kodeksie cywilnym

Przeczytaj także: Certyfikaty ZUS dla lekarzy tracą ważność

W art. 57 projektu nowelizacji dokonuje się przede wszystkim zmian w zakresie usunięcia z art. 78 § 2 kc wskazującego zrównanie oświadczenia woli, opatrzonego bezpiecznym podpisem elektronicznym, weryfikowanym przy pomocy kwalifikowanego certyfikatu oraz wprowadzenia nowego art. 78¹ kc, precyzującego składanie oświadczeń woli w formie elektronicznej. W powyższym zakresie wprowadzono do obrotu cywilnego nową formę czynności prawnej, odrębną od formy pisemnej, ale z nią równoważną.

Wprowadzenie powyższej instytucji, w świetle dotychczas obowiązujących przepisów, budzi jednak wątpliwości. Przede wszystkim należy wskazać, iż w ustawie, a przede wszystkim w obrocie gospodarczym, pojawiają się obok siebie dwie podobne z nazwy, ale różne w zakresie skutków prawnych, formy składania oświadczenia woli. Obok statuowanego dotychczas w art. 60 kc „oświadczenia woli wyrażonego w postaci elektronicznej”, którą praktyka obrotu elektronicznego zrównała z zawieraniem umów w formie ustnej, pojawia się forma szczególna, zrównana z formą pisemną, „oświadczenia woli w formie elektronicznej”. Różnica między nimi polega na różnym skutku prawnym (w wypadku, gdy za ich pomocą dokonywane są czynności prawne wymagające zgodnie z ustawą formy pisemnej) oraz opatrzeniu nowej formy podpisem elektronicznym.

Powyższe rozróżnienie nie wynika z treści nowelizacji lub jej uzasadnienia, ale jest niezbędne w związku z koniecznością (i brakiem przeciwnego ustawowego ustalenia, w szczególności braku zmian w art. 60 i 61 kc) funkcjonowania w obrocie gospodarczym możliwości zawierania umów i składania oświadczeń woli bez użycia podpisu elektronicznego. Co więcej, wobec treści art. 5 ust. 5 projektu nowelizacji wskazującego, iż „dane w postaci elektronicznej opatrzone podpisem kwalifikowanym wywołują skutek prawny dokumentu z podpisem własnoręcznym” oraz wobec proponowanego brzmienia art. 78¹ kc, który intencjonalnie (zgodnie z treścią uzasadnienia projektu ustawy) rezygnuje z użycia terminu „podpisu kwalifikowanego” i odnosi się także do sytuacji, w których użyto „zaawansowanego podpisu elektronicznego”, w obrocie pojawiają się trzy zbieżne wobec siebie formy dokonania czynności prawnej o skutkach formy pisemnej.

Odpowiednio mamy więc do czynienia z formą pisemną „sensu stricto”, polegającą na opatrzeniu dokumentu własnoręcznym podpisem, formą elektroniczną, która opatrzona zaawansowanym lub kwalifikowanym podpisem elektronicznym spełnia wymogi złożenia oświadczenia woli w formie pisemnej, chyba iż inaczej określono w przepisach lub czynności prawnej, oraz formą pisemną w postaci formy elektronicznej, podpisaną podpisem kwalifikowanym, niosącą ze sobą skutki prawne złożenia podpisu własnoręcznego.

Wskazanemu powyżej rozumowaniu nie trudno zarzucić karkołomność, ale biorąc pod uwagę treść projektu nowelizacji, a w szczególności regułę racjonalnego prawodawcy, stanowi ona jedyną możliwość, aby nieprecyzyjnej nowelizacji, przypisać dające się opisać skutki prawne. Być może cały problem wynika z faktu użycia w nowelizacji art. 78¹ kc określenia odnoszącego się także do zaawansowanego podpisu elektronicznego, przy jednoczesnym wskazaniu w treści nowelizacji o podpisach elektronicznych skutków prawnych użycia podpisu kwalifikowanego w postaci zrównania z podpisem własnoręcznym. Rozróżnienie obydwu, niemalże identycznych w skutkach, form składania oświadczeń woli, podkreślone jest jednak w przepisach zmieniających nowelizacji.

Projekt dla uznania skutków użycia podpisu elektronicznego (w szczególności w zakresie czynności urzędowych i procesowych) w niektórych zmianach przepisów wymaga użycia podpisu kwalifikowanego, w innych zaś za wystarczające uznaje użycie zaawansowanego podpisu elektronicznego. Tym samym w zakresie analizy skutków użytkowania w obrocie cywilnoprawnym podpisu kwalifikowanego i zaawansowanego podpisu elektronicznego, obok identycznego waloru prawnego (skutek taki jak czynność dokonana w formie pisemnej) należy uznać, iż główna różnica między nimi polega na tym, że w wypadku zaawansowanego podpisu elektronicznego strony czynności mogą umownie ograniczyć skuteczność użycia lub skuteczność taka może być wyłączona przepisami prawa, natomiast w wypadku podpisu kwalifikowanego będzie on zawsze prawidłowym sposobem pisemnego złożenia oświadczenia woli, bez względu na zamiar stron.