Praca w nadgodzinach bez polecenia pracodawcy

Przeczytaj także: Rodzaj rekompensaty bez wpływu na limit nadgodzin

Zgodnie z art. 151 § 1 K.p., praca wykonywana ponad obowiązujące pracownika normy czasu pracy, a także praca wykonywana ponad przedłużony dobowy wymiar czasu pracy, wynikający z obowiązującego pracownika systemu i rozkładu czasu pracy, stanowi pracę w godzinach nadliczbowych. Praca w godzinach nadliczbowych jest dopuszczalna w razie:

• prowadzenia akcji ratowniczej w celu ochrony życia lub zdrowia ludzkiego, ochrony mienia lub środowiska albo usunięcia awarii,
• szczególnych potrzeb pracodawcy.

Powołany przepis nie uzależnia podjęcia pracy nadliczbowej w razie wystąpienia szczególnych potrzeb pracodawcy od uzyskania pisemnego polecenia pracodawcy. Nie czyni tego również żadna inna regulacja prawa pracy. Fakt, że taki wymóg wynika z obowiązującego w firmie regulaminu pracy sprawia, że przed podjęciem pracy w godzinach ponadwymiarowych pracownik zasadniczo powinien uzyskać wymagane, pisemne polecenie.

Co jednak w sytuacji, gdy z jakiś względów (np. nieobecność pracodawcy lub przełożonego) nie był w stanie uzyskać takiego polecenia, a mimo to pracę w nadgodzinach wykonał. Czy brak pisemnego skierowania do pracy w godzinach ponadwymiarowych przekreśla szanse pracownika na otrzymanie wynagrodzenia za jej wykonanie?

Okazuje się, że nie. Z takiego przynajmniej założenia wychodzi SN, który w wyroku z 10 listopada 2009 r. (II PK 51/09) potwierdził, że z art. 151 § 1 K.p. nie wynika, aby do podjęcia pracy w nadgodzinach ze względu na zaistnienie szczególnych potrzeb pracodawcy konieczne było polecenie wydane na piśmie. W powołanym orzeczeniu podkreślono również, że zakładowa praktyka, która wymaga takiego polecenia, nie może stać się dla pracownika przeszkodą w dochodzeniu wynagrodzenia za ponadwymiarową pracę, którą wykonywał na rzecz pracodawcy i za wiedzą przełożonych.

A zatem, podjęcie pracy w godzinach nadliczbowych bez wyraźnego polecenia pracodawcy jest wprawdzie naruszeniem reguł regulaminowych, ale nie musi oznaczać, że wykonana przez pracownika praca nie zostanie potraktowana jako ponadwymiarowe wykonywanie obowiązków. Wręcz przeciwnie, aktualna linia orzecznicza wskazuje, że dopuszczalne jest, aby pracownik ze względu na szczególne potrzeby firmy zdecydował, że podejmie pracę w nadgodzinach.

Zdaniem SN (por. wyrok z 14 maja1998 r., I PKN 122/98, OSNP 1999, Nr 10, poz. 343), polecenie pracy w godzinach nadliczbowych nie wymaga szczególnej formy, dlatego też brak sprzeciwu przełożonego na wykonywanie w jego obecności przez pracownika obowiązków może być zakwalifikowany jako polecenie świadczenia pracy w godzinach nadliczbowych. Przyjmuje się jednak, że warunkiem przyjęcia, że pracodawca wyraził dorozumianą zgodę na pracę w godzinach nadliczbowych jest jego świadomość, że pracownik do takiej pracy przystąpił (zob. wyrok SN z 26 maja 2000 r., I PKN 667/99, OSNP 2001, Nr 22, poz. 662).

Pracownik ma prawo do wynagrodzenia za pracę w godzinach nadliczbowych nie tylko świadczoną na wyraźne polecenie pracodawcy, ale także wykonywaną z własnej inicjatywy, gdy wynika to z obiektywnych warunków pracy, ale podkreślenia wymaga, że obowiązujące przepisy nie przyznają mu upoważnienia do samowolnego podejmowania pracy w godzinach nadliczbowych (por. wyrok SN z 7.2.2001 r., I PKN 244/00, OSNP 2002, Nr 21, poz. 520).