Proces inwestycyjny: due diligence

Przeczytaj także: Przekształcenie prostej spółki akcyjnej w spółkę akcyjną lub spółkę z o.o. - jakie zasady?

W doktrynie panuje pogląd, zgodnie z którym pojęcie zbycia należy traktować szeroko i objąć nim m.in. sprzedaż, zamianę, darowiznę itp. Ograniczenia w dysponowaniu tytułami uczestnictwa w spółce kapitałowej mogą polegać w szczególności na wskazaniu określonych kategorii osób, które mogą być nabywcami, na przykład osoby reprezentujące określony zawód, wykształcenie, posiadające określone zezwolenia lub koncesje lub będące już wspólnikami. Prowadząc analizę dokumentów korporacyjnych spółki kapitałowej pod kątem ewentualnych ograniczeń, o których mowa powyżej należy pamiętać, iż zgodnie z poglądem judykatury czynność prawna dokonana bez zgody wymaganej przepisem prawa (art. 182 i art. 337 k.s.h.) jest czynnością niezupełną (negotium claudicans) dotkniętą tzw. bezskutecznością zawieszoną (vide: Wyrok Sądu Najwyższego z 9 lutego 2007 roku w sprawie III CSK 311/06).

Prowadząc analizę prawną dokumentów korporacyjnych spółki kapitałowej nie sposób pominąć regulacje zawarte w umowie spółki lub statucie dotyczące umorzenia tytułów uczestnictwa. Zarówno w odniesieniu do spółek z ograniczoną odpowiedzialnością jak i spółek akcyjnych ustawodawca wprowadził trzy rodzaje umorzenia: dobrowolne, przymusowe oraz automatyczne. Warunkiem sine qua non dopuszczalności umorzenia zarówno udziałów jak i akcji jest zamieszczenie wzmianki o takiej możliwości odpowiednio w umowie spółki lub statucie. Szczegółowe przesłanki oraz tryb umorzenia, czyli warunki i sposób umorzenia udziałów lub akcji każdorazowo określa umowa oraz statut. Akcjonariusze i udziałowcy, w granicach określonych bezwzględnie obowiązującymi przepisami prawa (art. 199 § 2 k.s.h. oraz art. 359 § 2 k.s.h.) mają więc swobodę odnośnie ustalania ekwiwalentu przysługującego w zamian za umorzone tytuły uczestnictwa w spółce.

Przed podjęciem decyzji inwestycyjnej dotyczącej nabycia udziałów potencjalny inwestor powinien gruntownie zbadać postanowienia umowy spółki pod kątem ewentualnych ograniczeń odnośnie możliwości wstąpienia do spółki spadkobierców udziałowców oraz ich współmałżonków. Udziały oraz akcje inkorporujące w sobie prawo członkowstwa w spółce kapitałowej podlegają dziedziczeniu i wchodzą w skład spadku. Jednakże w odniesieniu do spółki z ograniczoną odpowiedzialnością ustawodawca zdecydował się na zachowanie pewnych elementów konstrukcyjnych charakterystycznych dla spółek osobowych, polegających m.in. na dopuszczalności wprowadzenia do umowy spółki postanowień, które będą ograniczać lub wyłączać wstąpienie do spółki spadkobierców zmarłego udziałowca (art. 183 § 1 k.s.h.).

W takiej sytuacji umowa spółki musi określać warunki spłaty spadkobierców nie wstępujących do spółki, pod rygorem bezskuteczności ograniczenia lub wyłączenia. Umowa spółki z ograniczoną odpowiedzialnością może ponadto zawierać ograniczenia dotyczące możliwości pojawienia się w spółce jako wspólnika małżonka dotychczasowego wspólnika. Jeżeli umowa spółki będzie zawierała tego typu postanowienia wówczas w sytuacji gdy dane udziały objęte będą wspólnością ustawową współmałżonek nie będący wspólnikiem nie będzie miał możliwości wstąpienia do spółki i uzyskania statusu wspólnika (art. 1831 k.s.h.).

Powyżej przedstawiono jedynie niektóre instytucje, które umożliwiają różnicowanie sytuacji prawnej, w szczególności zaś uprawnień korporacyjnych poszczególnych uczestników spółek kapitałowych. Gruntowna analiza dokumentów korporacyjnych umożliwia nie tylko uzyskanie pełnej i rzetelnej wiedzy odnośnie danego podmiotu, ale pozwala również prawidłowo ocenić oraz zredukować ryzyko inwestycyjne. W związku z powyższym profesjonalne badanie due dilligence jest warunkiem koniecznym powodzenia w zasadzie każdej inwestycji kapitałowej, a jednym z dodatkowych sposobów ograniczenia przyszłej ewentualnej odpowiedzialności i ujemnych konsekwencji transakcji jest wpisanie do umowy nabycia udziałów, akcji lub zorganizowanej części przedsiębiorstwa odpowiednich postanowień dotyczących gwarancji i zapewnień oraz klauzul odszkodowawczych.