Sankcje finansowe w prawie ochrony środowiska

Przeczytaj także: Ochrona środowiska: prawa i obowiązki przedsiębiorców

Specyficznym rodzajem sankcji jest również tzw. opłata produktowa. Jak z samych nazw już widać, zróżnicowany jest charakter tych instrumentów sanacyjnych - kary nakładane są co do zasady w drodze decyzji administracyjnej, opłaty podlegają zasadzie samonaliczania (są więc formą swoistego rodzaju samoukarania. Niestety ustawodawca nie jest tu na drodze decyzji administracyjnej sankcję finansową nazwaną, nie wiedzieć czemu, „opłatą sanacyjną, która jednakże w swojej istocie jest administracyjną karą pieniężną.

Ustawa - Prawo ochrony środowiska utrzymała i rozbudowała ważny i sprawdzony instrument o charakterze bodźcowym, mający zastosowanie do obu typów sankcji finansowych funkcjonujących na podstawie jej przepisów (czyli opłat podwyższonych i administracyjnych kar pieniężnych), jakim jest odraczanie i zmniejszanie bądź umarzanie odroczonej opłaty lub kary. Ideą instrumentu jest danie możliwości podmiotowi, obciążonemu taką sankcją, ale dążącemu do usunięcia przyczyn jej nałożenia, szansy zrealizowania podjętych przedsięwzięć poprzez nieobciążanie go obowiązkiem zapłaty określonych sum, która na konieczność niewątpliwie co najmniej utrudnia realizację podjętych zamierzeń. Konstrukcja instrumentu wychodzi z założenia, że najważniejszy jest efekt środowiskowy, sankcja ma wymuszać jego osiągnięcie, jeżeli ukarany już próbuje coś zrobić, to ważniejszy jest efekt jego działań niż wpłynięcie określonych sum na konta funduszy środowiskowych. Sankcja nie jest jednak likwidowana od razu, w pierwszym etapie jest tylko odraczana, ostateczna ocena następuje po upływie okresu odroczenia i zależy od uzyskania efektu środowiskowego. Dodatkowym zabezpieczeniem jest założenie, że nie można ubiegać się o odroczenie całości należności, a jedynie określonej części.

Taki cel omawianej instytucji prawnej muszą brać pod uwagę organy decydujące w tych sprawach, decyzje nie mogą mieć bowiem charakteru automatycznego, wymagają dokładnego rozpoznania okoliczności sprawy. Organem zaś właściwym w sprawach odraczania terminu płatności opłaty podwyższonej a także jej zmniejszania i umarzania jest marszałek województwa, a w sprawach administracyjnych kar pieniężnych wojewódzki inspektor ochrony środowiska.

Termin płatności opłaty za korzystanie ze środowiska oraz administracyjnej kary pieniężnej odracza się na wniosek podmiotu obowiązanego do ich uiszczenia, jeżeli realizuje on terminowo przedsięwzięcie, którego wykonanie zapewni usunięcie przyczyn ponoszenia podwyższonych opłat albo kar, w okresie nie dłuższym niż 5 lat od dnia złożenia wniosku. Termin płatności może być odroczony wyłącznie na okres niezbędny do zrealizowania takiego przedsięwzięcia. Złożenie to oznacza, że przedsięwzięcie ochronne musi być już w trakcie realizacji w momencie pojawienia się sankcji, nie w momencie składania wniosku o odroczenie, realizacja przedsięwzięcia musi zaś przebiegać według założonego harmonogramu i zakończyć się nie później niż w określonym ustawą terminie.

Szczególną podstawą odroczenia, wprowadzoną do ustawy nowelizacją z listopada 2000 r., jest odroczenie na wniosek podmiotu obciążonego opłatą podwyższoną w związku z wprowadzeniem ścieków do wód bez wymaganego pozwolenia wodnoprawnego i realizującego przedsięwzięcie ujęte w krajowym programie oczyszczania ścieków komunalnych, o którym mowa w art. 43 ust. 3 ustawy – Prawo wodne, jeżeli nie naruszono terminu realizacji tego przedsięwzięcia, określonego w programie. Ustawa nowelizująca dopuściła w takim wypadku wystąpienie z wnioskiem o odroczenie nawet przed zatwierdzeniem wskazanego programu przez Radę Ministrów. Marszałek powinien wówczas zawiesić postępowanie w sprawie odroczenia do czasu zatwierdzenia programu.