Kodeks pracy a wygaśnięcie umowy o pracę

Przeczytaj także: Wygaśnięcie umowy o pracę a areszt tymczasowy

Zgodnie z art. 63 K.p., umowa o pracę wygasa w wyjątkowych przypadkach, które określone są w Kodeksie oraz w przepisach szczególnych. A zatem, kluczowa dla wygaśnięcia umowy o pracę jest nie wola stron, a zaistnienie ściśle określonych zdarzeń, do których należą m.in. śmierć pracodawcy i pracownika. Co ważne, regulacje dotyczące wygaśnięcia umowy należą do bezwzględnie obowiązujących- niemożliwe jest więc, aby do wygaśnięcia doszło na skutek zawartego w umowie porozumienia pomiędzy pracownikiem a pracodawcą.

Śmierć pracodawcy

Jedną z okoliczności, w których dochodzi do wygaśnięcia umowy o pracę, jest śmierć pracodawcy (por. art. 63² K.p.). Pracownikowi, któremu bezterminowa umowa wygasła na skutek śmierci szefa, przysługuje odszkodowanie w wysokości wynagrodzenia za okres wypowiedzenia. W przypadku umów na czas określony lub na czas wykonania określonej pracy należne odszkodowanie wynosi równowartość wynagrodzenia za okres 2 tygodni.

Trzeba przy tym pamiętać, że omawiany tu przepis nie znajduje zastosowania w razie, gdy po śmierci pracodawcy zakład pracy zostaje przejęty w trybie art. 23¹ K.p. a więc np. w razie przejęcia firmy przez syna zmarłego.

Śmierć pracownika

Kolejnym przypadkiem, w którym dochodzi do wygaśnięcia umowy o pracę jest zgon podwładnego. Zgodnie z art. 63¹ § 1 K.p., z dniem śmierci pracownika stosunek pracy wygasa. Zdarzenie to przesądza bowiem o bezprzedmiotowości umowy o pracę. Co istotne, bez znaczenia pozostaje tu podstawa, w oparciu o którą strony nawiązały stosunek pracy- wspomniany przepis stosuje się zarówno w przypadku umowy o pracę, jak również mianowania i powołania.

Po śmierci podwładnego szef zobligowany jest do podjęcia czynności, które normalnie wiążą się z rozwiązaniem stosunku pracy, a więc do wystawienia i wydania (na wniosek członka rodziny bądź spadkobiercy) świadectwa pracy, wypłacenia ekwiwalentu za niewykorzystany urlop wypoczynkowy (jeśli taki przysługiwał zmarłemu pracownikowi) oraz wypłacenia uprawnionym osobom odprawy pośmiertnej. Najpierw jednak trzeba ustalić krąg osób, którym należą się świadczenia po zmarłym.

Tymczasowe aresztowanie

W myśl art. 66 § 1 K.p., umowa o pracę wygasa z mocy prawa wraz z upływem 3 miesięcy nieobecności pracownika w firmie, spowodowanej tymczasowym aresztowaniem, chyba że pracodawca wcześniej rozwiązał ją bez wypowiedzenia z winy pracownika. Samo postanowienie sądu o aresztowaniu nie powoduje więc wygaśnięcia umowy. Niezbędny jest tu upływ trzymiesięcznego terminu, który zaczyna swój bieg w chwili zatrzymania podejrzanego pracownika (por. wyrok SN z 13 lutego 1997 r., I PKN 6/97, OSNAPiUS 1997, Nr 19, poz. 376). Wola stron, powody dla których aresztowano pracownika oraz rezultat toczącego się postępowania sądowego nie mają znaczenia- po 3 miesiącach stosunek pracy wygasa automatycznie. Do upływu tego terminu umowa trwa nieprzerwanie, chociaż jej postanowienia nie są realizowane ze względu na nieobecność aresztowanego.

Co ważne, upływ trzymiesięcznego pobytu w tymczasowym areszcie, który przypada na okres urlopu bezpłatnego pracownika, nie powoduje wygaśnięcia umowy o pracę u pracodawcy, który udzielił tego urlopu (por. uchwała SN z 23 lutego 1984 r., III PZP 1/84, OSNCP 1984, Nr 9, poz. 154).

Kiedyś także porzucenie pracy

Warto dodać, że na mocy ustawy nowelizującej z 2 czerwca 1996 r. przesłanką decydującą o wygaśnięciu umowy o pracę nie jest już porzucenie pracy. W takim przypadku szefowi przysługuje jedynie możliwość wynikająca z art. 52 § 1 K.p., a więc rozwiązanie umowy o pracę bez wypowiedzenia z winy pracownika z powodu ciężkiego naruszenia podstawowych obowiązków pracowniczych.

Należy też pamiętać, że umowa o pracę wygasa również w innych okolicznościach niż wyżej opisane. Wynikają one m.in. z Karty nauczyciela czy prawa o ustroju sądów powszechnych i dotyczą poszczególnych grup zawodowych.