Umowy cywilnoprawne: zasady zatrudniania

Przeczytaj także: Umowa o dzieło nie dla pracownika ochrony

Również znaczną rolę w gospodarce odgrywa umowa agencyjna, przypominająca w dużym stopniu umowę zlecenia, gdyż agent podobnie jak zleceniobiorca powinien z należytą starannością dbać o interesy dającego zlecenie. Chodzi przy tym o interesy dającego zlecenie, związane z zawieraniem umów lub stałym pośredniczeniem w zawieraniu umów. Jest to bowiem główną treścią umowy agencyjnej, wykorzystywanej zwłaszcza przy prowadzeniu zakładów gastronomicznych, sprzedaży agencyjnej oraz akwizycji towarowej i ubezpieczeniowej. Umowa agencyjna różni się od umowy o pracę przede wszystkim tym, że nie stwarza podporządkowania agenta tak jak to ma miejsce z pracownikiem w ramach stosunku pracy. Agent bowiem zachowuje samodzielność przy realizacji obowiązków wynikających z umowy.

Także umowa o dzieło znajduje w życiu codziennym szerokie zastosowanie. Jest to bowiem umowa wzajemna, z tym że osoba przyrzekająca wykonanie dzieła zobowiązuje się nie tylko do świadczenia określonych usług, ale także do z góry określonego rezultatu tych usług (do uszycia ubrania, naprawy komputera, napisania utworu itp.). Oznacza to np. że przyjmujący zamówienie ponosi odpowiedzialność za ewentualne wady fizyczne lub prawne wykonywanego dzieła, co koresponduje m.in. z brakiem podporządkowania go zamawiającemu dzieło.

Zasygnalizowanie treści powyższych umów cywilnoprawnych na tle stosunków pracy powinno uzmysłowić rolę i znaczenie świadczenia usług także w ramach pozapracowniczych stosunków zatrudnienia. Rozwój gospodarczy, służący szybkiemu przepływowi towarów i usług na globalizującym się rynku światowym, nie byłby bowiem możliwy bez szerokiego wykorzystywania rozlicznych form zatrudnienia. Działalność różnego rodzaju hoteli i touroperatorów, związana z podróżami milionów osób, nie może się wszak opierać na etatyzacji zatrudnienia w postaci stosunku pracy. Rzecz jednak w tym, że rozwój ten — wraz ze wspomnianym już uprzednio „spychaniem” wielu czynności, realizowanych uprzednio w ramach stosunku pracy — może rodzić powstawanie tzw. szarej strefy zatrudniania.

Stąd też ustawodawca w ramach kolejnych nowelizacji Kodeksu pracy wprowadził tzw. miękkie domniemanie stosunku pracy, streszczające się w tym, że podporządkowanie świadczenia usług za wynagrodzeniem, tudzież zastępowanie umowy o pracę umową cywilnoprawną przy zachowaniu podporządkowania jest stosunkiem pracy, bez względu na nazwę zawartej przez strony umowy.

Na straży przestrzegania tego wymogu postawiono m.in. Państwową Inspekcję Pracy, której inspektorzy mogą wytaczać powództwa na rzecz obywateli o ustalenie stosunku pracy. Ponadto wprowadzono odpowiedzialność wykroczeniową przeciwko takim pracodawcom, którzy zawierają umowy cywilnoprawne w warunkach, w których powinna być zawarta umowa o pracę. Należy także mieć na uwadze, iż nowelizacja ustawy o podatku dochodowym od osób fizycznych z dnia 16.11.2006 r. zmieniła definicję działalności gospodarczej, znacznie ograniczając tym samym możliwość stosowania samozatrudnienia.

Za pozarolniczą działalność gospodarczą nie uznaje się czynności, jeżeli łącznie spełnione są następujące warunki:

1. odpowiedzialność wobec osób trzecich za rezultat tych czynności oraz ich wykonywanie, z wyłączeniem odpowiedzialności za popełnienie czynów niedozwolonych, ponosi zlecający wykonanie tych czynności,
2. są one wykonywane pod kierownictwem oraz w miejscu i czasie wyznaczonych przez zlecającego te czynności,
3. wykonujący te czynności nie ponosi ryzyka gospodarczego związanego z prowadzoną działalnością.

Opisane zmiany w założeniu mają przeciwdziałać sytuacjom, gdy pracownicy zakładają jednoosobowe firmy, choć ich praca ma charakter de facto zatrudnienia pracowniczego.