Systemy czasu pracy - charakterystyka

Przeczytaj także: Równoważny system czasu pracy a urlop wypoczynkowy

W systemie pracy weekendowej można zatrudnić nowo przyjmowanego do pracy, jeśli przed zawarciem umowy o pracę złoży on wniosek w tym zakresie. Możliwe jest również, że sam pracodawca będzie poszukiwał osoby do pracy tylko w weekendy, a więc gotowość do pracy w weekendowym systemie czasu pracy będzie jednym z warunków rekrutacji.

Praca w tym systemie może odbywać się w piątki, soboty, niedziele oraz święta, a dobowy wymiar czasu pracy, w każdym z tych dni można wydłużyć do 12 godzin w 1-miesięcznym okresie rozliczeniowym (art. 144 KP). W tym systemie pracownikowi nie przysługuje rekompensata za pracę w niedzielę, a ponadto pracownik nie ma prawa do wolnej niedzieli raz na 4 tygodnie (art. 151¹² zd. drugie KP).

Przepisy Kodeksu pracy nie przewidują dla tego systemu czasu pracy innego sposobu ustalania wymiaru czasu pracy w okresie rozliczeniowym, a więc w tym zakresie stosujemy art. 130 KP. Zatem wymiar czasu pracy pracowników weekendowych można określić zarówno jako cały etat, jak i część etatu. Ustalając jednak obowiązujący wymiar czasu pracy należy wziąć pod uwagę fakt, że pracownik zatrudniony w weekendowym systemie czasu pracy, świadczy pracę regularnie jedynie przez 3 dni w tygodniu (tj. piątek, sobotę i niedzielę) i 12 dni w miesiącu (4 weekendy). Tak więc nawet w przypadku maksymalnie wydłużonego dobowego wymiaru czasu pracy wypracuje on jedynie 36 godzin tygodniowo (tj. 144 godziny miesięcznie). W ten sposób może on wypracować jedynie 9/10 podstawowego wymiaru czasu pracy. Jedynie w miesiącu, w którym dodatkowo w dni powszednie wystąpią święta, wymiar ten będzie wyższy i może się zrównać z pełnym etatem. Z tego powodu w praktyce przyjmuje się najczęściej, że weekendowy system czasu pracy wiąże się z pracą w niepełnym wymiarze godzin.

Zatrudniając pracownika na część etatu należy określić w umowie o pracę dopuszczalną liczbę godzin pracy ponad określony wymiar czasu pracy, których przekroczenie będzie uprawniało pracownika do wynagrodzenia jak za godziny nadliczbowe (art. 151 § 5 KP). W miesiącach bowiem, w których przypadną święta w inne dni niż niedziela, pracownik przepracuje więcej niż 3 dni robocze w danym tygodniu, co spowoduje, że przekroczy on swój wymiar etatu.

Skrócony czas pracy

System skróconego czasu pracy stosuje się, gdy pracownicy zatrudnieni są w warunkach szczególnie szkodliwych lub uciążliwych dla zdrowia. W takich przypadkach można obniżyć dobową normę czasu pracy poniżej 8 godzin albo wprowadzić przerwy w pracy wliczane do czasu pracy. System ten stosuje się także w przypadku pracy monotonnej lub pracy wykonywanej w ustalonym z góry tempie. Wówczas wprowadza się przerwy w pracy wliczane do czasu pracy (art. 145 KP).

Praca w warunkach szkodliwych

Praca w warunkach szkodliwych to praca wykonywana przez pracownika w miejscu, gdzie są przekroczone wartości najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia, które określone są w rozporządzeniu MPiPS z 29.11.2002 r. w sprawie najwyższych dopuszczalnych stężeń i natężeń czynników szkodliwych dla zdrowia w środowisku pracy (Dz.U. Nr 217, poz. 1833).

Praca uciążliwa

Pracą uciążliwą jest praca wpływająca na znaczne zmęczenie pracownika, a więc np. praca w wymuszonej pozycji. W przypadku prac szczególnie uciążliwych lub szkodliwych dla zdrowia skrócenie czasu pracy może polegać bądź na skróceniu norm czasu pracy, bądź na wprowadzeniu przerw w pracy, które będą wliczane do czasu pracy. Natomiast przy pracach monotonnych lub wykonywanych w ustalonym z góry tempie dopuszczalne jest jedynie wprowadzenie przerw wliczanych do czasu pracy.

Wykonywanie przez pracownika pracy w warunkach szczególnie uciążliwych dla zdrowia nie oznacza automatycznie nakazu skrócenia mu czasu pracy. Nie każdy, kto jest zatrudniony w warunkach szkodliwych dla zdrowia, korzysta ze skróconego czasu pracy, ale tylko ten, którego do skróconego czasu pracy upoważniają odpowiednie przepisy. Decyzję o skróceniu czasu pracy podejmuje pracodawca, kierując się obowiązkiem zapewnienia pracownikom bezpiecznych i higienicznych warunków pracy.

Wykaz prac

Wykaz prac, przy wykonywaniu których obowiązuje skrócony czas pracy, ustala pracodawca po konsultacji z pracownikami lub ich przedstawicielami oraz po wcześniejszym zasięgnięciu w tej sprawie opinii lekarza sprawującego profilaktyczną opiekę zdrowotną nad pracownikami. Konsultacje z pracownikami powinny być prowadzone zgodnie z przepisami Kodeksu pracy dotyczącymi konsultacji w zakresie bezpieczeństwa oraz higieny pracy (art. 237^11a i art. 237^13a KP).