Dozór elektroniczny - jakie zmiany w przepisach?

Przeczytaj także: Rosną kary, mimo że przestępczość w Polsce spada

W praktyce dozór sprowadza się do założenia skazanemu na nogę lub rękę nadajnika radiowego oraz zamontowania w miejscu jego zamieszkania specjalnego urządzenia monitorującego. Osoba odbywająca karę w systemie dozoru elektronicznego powinna przebywać w miejscu zamieszkania w określonych godzinach, zgodnie z harmonogramem, a w przypadku naruszenia przez skazanego warunków odbywania kary, tj. nieobecności podczas godzin odbywania kary, manipulowania przy urządzeniu monitorującym lub samym nadajniku, system informatyczny Centrali Monitorowania wygeneruje specjalną informację o takim zdarzeniu, a następnie przekaże ją do sędziego oraz kuratora zawodowego. System ten pozwala więc monitorować przebywanie skazanego w określonych miejscach, jak również ustalić jego aktualne miejsce pobytu.

Przepisy covidowe rozszerzyły możliwość odbywania kary w systemie dozoru elektronicznego na skazanych objętych karą pozbawienia wolności do roku i 6 miesięcy, w latach poprzednich z tego dobrodziejstwa mogli skorzystać wyłącznie sprawcy skazani na karę do roku pozbawienia wolności.

Zwiększenie wymiaru kary, która może być odbyta w systemie dozoru elektronicznego, umożliwił art. 15 ustawy z dnia 31 marca 2020 r. o zmianie ustawy o szczególnych rozwiązaniach związanych z zapobieganiem, przeciwdziałaniem i zwalczaniem COVID-19, innych chorób zakaźnych oraz wywołanych nimi sytuacji kryzysowych oraz niektórych innych ustaw (Dz.U. 2020 poz. 568).

Ustawodawca poszedł o krok dalej i tak w ustawie z dnia 5 sierpnia 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, umożliwił – w niektórych przypadkach – skorzystanie z możliwości odbywania kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego także sprawcom skazanym na karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 4 miesięcy, gdy nie zachodzą przesłanki przewidziane w art. 64 §2 k.k.w., tj. uznanie kary za wykonaną.

W sprawach związanych z udzieleniem zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego właściwy jest sąd penitencjarny, w którego okręgu skazany przebywa. Kolejną zmianą, którą przewiduje ustawa z dnia 5 sierpnia 2022 roku jest przyznanie tej kompetencji również komisji penitencjarnej działającej w zakładzie karym, w którym skazany przebywa.

Komisja penitencjarna jest kompetentna do udzielenia skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE wyłącznie, jeżeli zostały spełnione kumulatywnie następujące warunki:

• wobec skazanego orzeczono karę pozbawienia wolności nieprzekraczającą 4 miesięcy, a nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 Kodeksu karnego;
• skazany rozpoczął już odbywanie kary w zakładzie karnym;
• odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie odbycia kary w tym systemie nie zostaną osiągnięte cele kary;
• za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego w trakcie odbywania kary pozbawienia wolności;
• skazany posiada określone miejsce stałego pobytu;
• osoby pełnoletnie zamieszkujące wspólnie ze skazanym wyraziły zgodę, o której mowa w art. 43h § 3;
• odbywaniu kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego nie stoją na przeszkodzie warunki techniczne, o których mowa w art. 43h § 1.

W sprawach związanych z udzieleniem skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w systemie dozoru elektronicznego, o których mowa w art 43lla § 1 k.k.w, wyłącznie właściwa jest komisja penitencjarna. Jeżeli jednak w chwili złożenia wniosku skazany nie rozpoczął jeszcze odbywania kary, w sprawach związanych z udzieleniem zezwolenia właściwy jest sąd penitencjarny.

Jeżeli jednak prokurator, najpóźniej na posiedzeniu po ogłoszeniu decyzji o udzieleniu skazanemu zezwolenia na odbycie kary pozbawienia wolności w SDE oświadczy, że sprzeciwia się udzieleniu zezwolenia, wówczas decyzja komisji penitencjarnej staje się wykonalna z chwilą uprawomocnienia.

Komisja penitencjarna wydaje rozstrzygnięcie w drodze decyzji, w terminie 14 dni od dnia wpływu wniosku o udzielenie zezwolenia. Od decyzji komisji penitencjarnej przysługuje skarga obrońcy, skazanemu, prokuratorowi, a także sądowemu kuratorowi zawodowemu oraz dyrektorowi zakładu karnego, jeśli złożyli oni wniosek o udzielenie takiego zezwolenia. Przedmiotową skargę rozpoznaje sąd penitencjarny, biorąc pod uwagę przede wszystkim fakt, czy odbywaniu kary pozbawienia wolności w SDE nie stoją na przeszkodzie szczególne względy wskazujące, że w razie jej odbycia w tym systemie nie zostałyby osiągnięte cele kary oraz czy za udzieleniem zezwolenia przemawiają dotychczasowa postawa i zachowanie skazanego w trakcie dotychczasowego odbywania kary pozbawienia wolności.

Kolejno, zgodnie z brzmieniem ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 roku, dokonano zwiększenia wymiaru kary wymierzonej możliwej do wykonania. I tak, o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego, ubiegać się będzie mógł skazany, wobec którego orzeczono karę pozbawienia wolności, która nie przekracza 1 roku i 6 miesięcy albo skazany, wobec którego orzeczono karę pozbawienia wolności w wymiarze niższym niż 3 lata i któremu do odbycia w zakładzie karnym pozostała część tej kary nieprzekraczająca 6 miesięcy, dodatkowo nie zachodzą warunki przewidziane w art. 64 § 2 k.k.w.

Jak czytamy w uzasadnieniu ustawy z dnia 5 sierpnia 2022 roku o zmianie ustawy – Kodeks karny wykonawczy oraz niektórych innych ustaw, nowelizacja ma na celu przede wszystkim poszerzenie liczby skazanych objętych systemem dozoru elektronicznego, stanowiąc swoiste uzupełnienie lub alternatywę dla instytucji warunkowego przedterminowego zwolnienia, pozwalając na resocjalizację skazanego poza jednostką penitencjarną w jego własnym środowisku, w warunkach kontroli elektronicznej. Jest to cel możliwy do osiągnięcia, albowiem przyznanie kompetencji komisjom penitencjarnym w zakładach karnych w pewnej części, niewątpliwie odciąży sądy penitencjarne. Projektowane rozwiązania pozwolą na odciążenie jednostek penitencjarnych, efektywne zredukowanie populacji więziennej oraz przyspieszenie procedur związanych z rozpoznawaniem wniosków o udzielenie zezwolenia na odbycie kary w systemie dozoru elektronicznego.

Dominika Wysocka – prawnik, Kancelaria Adwokacka