Zagraniczny dział HR może odpowiadać za wykroczenia w Polsce

Przeczytaj także: Atak hakerski na dział HR. Jak się zabezpieczyć?

Ryzyko odpowiedzialności karnej za wykroczenia popełnione przez pracowników działających poza granicami Polski wobec pracowników działających w Polsce jest niewielkie, jednak może się zdarzyć. Ma to miejsce w przypadkach, w których sprawca działał poza granicami Polski, ale skutek należący do znamion wykroczenia wystąpił w Polsce - mówi Arkadiusz Matusiak, były prokurator, a obecnie kierujący zespołem White Collar Crime w warszawskim biurze Wolf Theiss.

Pracodawcy będący częścią międzynarodowych koncernów często decydują się nie zatrudniać lokalnych kadrowców i zarządzają sprawami pracowniczymi bezpośrednio z centrali. Co więcej, nie muszą to być osoby będące pracownikami pracodawcy lub pozostające z pracodawcą w bezpośrednim stosunku umownym.

W ramach outsourcingu sprawy kadrowe mogą być przekazane podmiotowi zewnętrznemu, w tym również działowi HR spółki matki. Jest to powszechna praktyka, w szczególności w przypadku pracodawców należących do międzynarodowych koncernów zatrudniających w Polsce niewielu pracowników, dodaje Agnieszka Nowak-Błaszczak, Counsel w Wolf Theiss.

W takiej sytuacji ze względu na nieznajomość przepisów polskiego prawa pracy może dochodzić do naruszeń kwalifikowanych jako wykroczenia przeciwko prawom pracowniczym.

Jednym z najczęściej spotykanych wykroczeń w praktyce międzynarodowych koncernów jest zawieranie umów o pracę z użyciem podpisu elektronicznego niebędącego kwalifikowanym podpisem elektronicznym. Ustalenia co do warunków umowy o pracę pracownika nie są także potwierdzania na piśmie przed dopuszczeniem pracownika do pracy. Równie częste są uchybienia dotyczące prowadzenia dokumentacji pracowniczej, w szczególności zaniedbania w zakresie prowadzenia ewidencji czasu pracy, dodaje Agnieszka Nowak-Błaszczak.

W ramach ewentualnego postępowania mandatowego prowadzonego przez inspektora pracy lub sąd może się zatem pojawić kwestia ryzyka związanego z odpowiedzialnością za takie wykroczenia.

W sprawach tego typu trudno o jednoznaczną odpowiedź, ponieważ zasady odpowiedzialności za wykroczenia popełnione poza granicami kraju, mające wpływ na sytuacje pracowników w Polsce są odmienne w zależności od tego czy mamy do czynienia z wykroczeniem formalnym czy materialnym, zauważa Arkadiusz Matusiak.

Jak podkreślają specjaliści, kluczowe znaczenie będzie miało ustalenie miejsce popełnienia wykroczenia. Nawet bowiem, kiedy sprawca działał poza granicami kraju, to w przypadku wykroczeń materialnych może się okazać, że ze względu na skutek, wykroczenie zostało popełnione w Polsce.

Polskie przepisy przewidują zasadę wielomiejscowości. Miejscem popełnienia wykroczenia jest zatem nie tylko miejsce, w którym sprawca działał lub zaniechał działania, ale też wykroczenie jest popełnione w miejscu, gdzie nastąpił lub miał nastąpić skutek tego działania. Miejsce, gdzie skutek miał nastąpić, to nic innego jak miejsce, gdzie spodziewano się, że skutek nastąpi, a więc musi być on zamierzony przez sprawcę, precyzuje Arkadiusz Matusiak.

Polskie prawo wykroczeń obowiązuje wszystkich sprawców, którzy popełnili wykroczenie na terytorium Rzeczypospolitej Polskiej oraz na polskim statku wodnym lub powietrznym przebywających poza granicami państwa polskiego. Taka konstrukcja daje możliwość pociągania do odpowiedzialności sprawców wykroczeń niezależnie od ich obywatelstwa, zatem nie tylko Polacy, ale też cudzoziemcy mogą odpowiadać za wykroczenia przeciwko prawom pracownika, ale pod warunkiem popełnienia ich w Polsce.

Ryzyko odpowiedzialności karnej za wykroczenia popełnione przez pracowników działających poza granicami Polski wobec pracowników działających w Polsce jest niewielkie, jednak może się zdarzyć. Czyn zabroniony uważa się za popełniony w miejscu, gdzie sprawca działał lub zaniechał czynności, do której był obowiązany, albo gdzie skutek stanowiący element czynu zabronionego nastąpił lub miał nastąpić zgodnie z zamiarem sprawcy, dodaje Arkadiusz Matusiak.

Istnieje zatem teoretyczne ryzyko odpowiedzialności za tzw. materialne (wynikowe lub skutkowe) wykroczenia, w których sprawca działał poza granicami Polski, ale skutek należący do znamion wykroczenia wystąpił w Polsce. Wykroczenia materialne nie są jednak liczne, a przypadki wykroczeń na odległość i wykroczeń tranzytowych stanowią wyjątki.

Co do zasady, wykroczenia pracownicze mają charakter formalny, a nie materialny, czyli skutkowy, co oznacza, że odpowiedzialność karną za nie może ponieść ten, kto działa na terytorium Polski, a nie ten, kto działa poza Polską. Odpowiedzialność za wykroczenie formalne popełnione za granicą wymaga szczególnej podstawy prawnej, podsumowuje Arkadiusz Matusiak.

Choć w doktrynie prezentowane są różne stanowiska w tej sprawie, to przeważa pogląd, że odpowiedzialność za wykroczenie popełnione za granicą ma charakter wyjątkowy¹ czyli, że nie można jej poszerzać w drodze wykładni. Brak szczególnej podstawy dla odpowiedzialności cudzoziemca za wykroczenie popełnione za granicą nawet na szkodę obywatela polskiego musi prowadzić do wniosku, że w takiej sytuacji polska jurysdykcja jest wyłączona.

Z uwagi na fakt, że istnieją alternatywne wykładnie tego problemu², odpowiedź na pytanie o odpowiedzialność karną w sprawach pracowniczych popełnianych przez zagranicznych kadrowców, nie jest prosta, a każdą sprawę należy rozważać indywidualnie, podkreśla Arkadiusz Matusiak.

W 2021 r. Inspektorzy pracy przeprowadzili ponad 55 tys. kontroli, z czego ponad 30 proc. było wszczynane na skutek skarg pracowników. Stwierdzono ponad 600 tys. przypadków naruszeń przepisów prawa pracy. Z kolei z danych Policji wynika, że w 2020 roku wszczęto 640 postępowań z art. 218 naruszeń praw pracownika i stwierdzono 1.113 przestępstw.

1. J. Lachowski (red.), Kodeks wykroczeń. Komentarz. Opublikowano: WKP 2021]
2. T. Bojarski [w:] Kodeks wykroczeń..., red. T. Bojarski, 2020, art. 3, nt 4; P. Daniluk [w:] Kodeks wykroczeń..., red. P. Daniluk, 2019, art. 3, pkt IV]