Nowe prawo holdingowe weszło w życie

Przeczytaj także: Nowelizacja prawa spółek handlowych: nowe prawo holdingowe (koncernowe)

Obecnie panującymi trendami w relacjach między spółkami jest holding faktyczny, natomiast holdingi umowne i tzw. podatkowe grupy kapitałowe zdarzają się bardzo rzadko. Stąd, na skutek nowelizacji został wprowadzony nowy Dział IV, pod tytułem „Grupa spółek” w ramach tytułu pierwszego Kodeku spółek handlowych. Nadto, zostało zaktualizowane pojęcie spółki dominującej, poprzez wprowadzenie zmiany, na podstawie której poprzez spółkę dominującą należy również rozumieć spółkę, która wywiera decydujący wpływ na działalność spółki kapitałowej zależnej albo spółdzielni zależnej, w szczególności przez zawarcie między spółką dominującą a spółką zależną umowy przewidującej zarządzanie spółką zależną lub przekazywanie zysku przez taką spółkę.

Przez „uczestnictwo w grupie spółek” należy rozumieć takie uczestnictwo, które jest przewidziane przepisami prawa holdingowego, tj. uczestnictwo formalne. Z tego względu – jak też biorąc pod uwagę wykładnię systemową i umiejscowienie normy z § 1 w art. 211 k.s.h., spółki, które nie podjęły decyzji o uczestnictwie w grupie spółek (stosownej uchwały), nie mają obowiązku kierowania się interesem grupy spółek.

Zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej winno podjąć uchwałę o uczestnictwie w grupie spółek ze wskazaniem spółki dominującej, zapadającą większością trzech czwartych głosów, a ponadto spółka dominująca i spółka zależna ujawniają w rejestrze uczestnictwo w grupie spółek. Ujawnienie uczestnictwa w grupie spółek następuje przez wpisanie wzmianki do rejestru, jeśli spółka dominująca posiada siedzibę za granicą, uczestnictwo w grupie spółek wystarczy ujawnić w rejestrze spółki zależnej.

Co istotne, to spółka dominująca może wydać spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli jest to uzasadnione interesem grupy spółek oraz jeżeli przepisy szczególne nie stanowią inaczej. Wymaganą formą polecenia będzie forma pisemna lub elektroniczna pod rygorem nieważności. Samo wykonanie wiążącego polecenia przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek, będzie wymagało uprzedniej uchwały zarządu spółki zależnej, która zobowiązana będzie do poinformowania o wykonaniu wiążącego polecenia lub uchwały o odmowie wykonania polecenia.

Dodatkowo zwrócić uwagę należy, że w ramach Ustawy zostanie określony brak odpowiedzialności członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidatora spółki zależnej za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia.

Wspólnik, wspólnicy, akcjonariusz lub akcjonariusze reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej, uczestniczącej w grupie spółek, mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej, uczestniczącej w grupie spółek. Uprawnienie te może być wykonane w każdym roku obrotowym tylko raz, nie wcześniej niż w ciągu trzech miesięcy od dnia ujawnienia w rejestrze uczestnictwa spółki zależnej w grupie spółek.

Najważniejsze zmiany w KSH

W poniższej tabeli przedstawiono najważniejsze zmiany w zakresie prawa holdingowego:

Przedmiot zmiany KSH	Opis zmiany KSH
Dopuszczalność dawania wiążących poleceń spółce zależnej	Spółka dominująca będzie mogła wydać spółce zależnej wiążące polecenie dotyczące prowadzenia spraw spółki, jeżeli będzie to uzasadnione interesem grupy spółek.	art. 212 KSH
Przesłanki odmowy wykonania wiążącego polecenia	Spółka zależna uczestnicząca w grupie spółek podejmuje uchwałę o odmowie wykonania wiążącego polecenia, jeżeli jego wykonanie doprowadziłoby do niewypłacalności albo zagrożenia niewypłacalnością tej spółki.	art. 214 KSH
Wyłączenie odpowiedzialności cywilnoprawnej zarządców spółki zależnej	Członek zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej oraz likwidator spółki zależnej nie ponosi odpowiedzialności za szkodę wyrządzoną wykonaniem wiążącego polecenia. Powyższe odpowiednio stosuje się do członka zarządu, rady nadzorczej, komisji rewizyjnej i likwidatora spółki dominującej działających w interesie grupy spółek.	art. 215 KSH
Prawo dostępu spółki dominującej do informacji o spółkach zależnych	Spółka dominująca może w każdym czasie przeglądać księgi i dokumenty spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek oraz żądać od niej udzielenia informacji.	art. 216 KSH
Prawo wspólnika mniejszościowego spółki zależnej do odkupienia jego udziałów/akcji przez spółkę dominującą	Wspólnik lub wspólnicy mniejszościowi albo akcjonariusz lub akcjonariusze mniejszościowi reprezentujący nie więcej niż 10% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek mogą żądać umieszczenia w porządku obrad najbliższego zgromadzenia wspólników albo walnego zgromadzenia sprawy podjęcia uchwały o przymusowym odkupie ich udziałów albo akcji przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio, pośrednio lub na podstawie porozumień z innymi osobami co najmniej 90% kapitału zakładowego spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek.	art. 2110 KSH
Przymusowy wykup udziałów/akcji należących do wspólników mniejszościowych spółki zależnej przez spółkę dominującą	Zgromadzenie wspólników albo walne zgromadzenie spółki zależnej uczestniczącej w grupie spółek może podjąć uchwałę o przymusowym wykupie udziałów albo akcji wspólników albo akcjonariuszy reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego	art. 2111 KSH
Przesłanki odpowiedzialności za szkodę wobec spółki zależnej	Spółka dominująca będzie odpowiadała wobec spółki zależnej za szkodę, która została wyrządzona wykonaniem wiążącego polecenia i która nie została naprawiona w terminie wskazanym w wiążącym poleceniu, chyba że nie ponosi winy.	art. 2112 KSH
Przesłanki odpowiedzialności za szkodę wobec spółki zależnej	Spółka dominująca, która na dzień wydania wiążącego polecenia spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek dysponuje, bezpośrednio lub pośrednio, większością głosów umożliwiającą podjęcie uchwały o uczestnictwie w grupie spółek oraz o zmianie umowy albo statutu tej spółki zależnej, odpowiada wobec wspólnika albo akcjonariusza tej spółki za obniżenie wartości przysługującego mu udziału albo akcji, jeżeli obniżenie było następstwem wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.	art. 2113 KSH
Przesłanki odpowiedzialności spółki dominującej za obniżenie wartości udziałów albo akcji	Jeżeli egzekucja przeciwko spółce zależnej uczestniczącej w grupie spółek okaże się bezskuteczna, spółka dominująca odpowiada za szkodę wyrządzoną wierzycielowi spółki zależnej, chyba że nie ponosi winy lub szkoda nie powstała w następstwie wykonania przez spółkę zależną wiążącego polecenia.	art. 2114 KSH

Warto w tym miejscu zwrócić uwagę również na nowe uprawnienia rady nadzorczej.

Ustawa zmieniająca nadaje radzie nadzorczej nowe, szczególne kompetencje, do których należą, m.in.:

• coroczne sporządzanie sprawozdań z działalności rady nadzorczej i składanie zgromadzeniu wspólników;
• możliwość badania wszystkich dokumentów spółki, dokonywanie rewizji stanu majątku spółki oraz żądania od zarządu, prokurentów i osób zatrudnionych w spółce (również w oparciu o umowy cywilnoprawne) informacji, dokumentów, sprawozdań i wyjaśnień;
• możliwość wyboru doradcy rady nadzorczej – będzie on uprawniony do uzyskania informacji niezbędnych do przeprowadzenia badania określonych zagadnień dotyczących spółki, w tym jej majątku. Zarządy spółek będą zaś obowiązane do zapewnienia dostępu do dokumentów i udzielania informacji doradcy w toku takiego badania.

Zwiększą się także kompetencje rady nadzorczej w zakresie wzmocnienia jej kontroli nad majątkiem spółki – w przypadku zawarcia przez spółkę ze spółką dominującą, spółką zależną lub spółką z nią powiązaną transakcji, której wartość zsumowana z wartością transakcji zawartych z tą samą spółką w okresie roku obrotowego przekracza 10% sumy aktywów spółki ustalonych na podstawie ostatniego zatwierdzonego sprawozdania finansowego, wymagana będzie zgoda rady nadzorczej, chyba że statut (umowa) stanowi inaczej. Powyższe ma nie dotyczyć spółek należących do grupy spółek i spółek, których co najmniej jedna akcja jest dopuszczona do obrotu na rynku regulowanym zgodnie z przepisami o obrocie instrumentami finansowym.

Zgodnie z normą wyrażoną w § 1 nadzór ma charakter stały, a więc nie jest sprawowany ad hoc i nie można zasadnie twierdzić, że rada nadzorcza powinna korzystać ze swych uprawień wobec spółki zależnej tylko w wyjątkowych sytuacjach, np. w razie pojawienia się wątpliwości, czy spółka zależna realizuje w sposób prawidłowy swój obowiązek. Stałość sprawowanego nadzoru jest zresztą charakterystyczną cechą rady nadzorczej na gruncie regulacji Kodeksu spółek handlowych i odróżnia ten organ od komisji rewizyjnej.

Ponadto prawo holdingowe wprowadza postanowienie o nieograniczonym w czasie obowiązku lojalności i zachowania tajemnicy przez członków rady nadzorczej, doradców rady nadzorczej i członków zarządu – także po wygaśnięciu mandatu.

Warto podkreślić, żeby umożliwić spółce dominującej sprawne zarządzanie grupą spółek – obok wiążących poleceń – wprowadzono także:

• prawo dostępu do informacji spółki dominującej o spółkach zależnych;
• prawo rady nadzorczej spółki dominującej do sprawowania stałego nadzoru nad realizacją interesu grupy spółek przez spółkę zależną uczestniczącą w grupie spółek, chyba że umowa albo statut spółki dominującej lub zależnej stanowi inaczej; oraz
• prawo do przymusowego wykupu udziałów albo akcji należących do wspólników (akcjonariuszy) mniejszościowych spółki zależnej reprezentujących nie więcej niż 10% kapitału zakładowego przez spółkę dominującą, która reprezentuje bezpośrednio co najmniej 90% kapitału zakładowego (tzw. squeeze-out).

Z punktu widzenia gospodarczego należy Ustawę ocenić pozytywnie, wprost zostały unormowane zasady efektywnego nadzoru, katalog obowiązków członków organów oraz odpowiedzialności z tytułu podejmowanych działań lub zaniechań. Wspomniane regulacje wprowadzone Ustawą mają charakter bezwzględnie wiążący, zaś objęte nimi obowiązki nie mogą być wyłączone czy też ograniczone w umowie (statucie) spółki.

Michał Klauziński, Aplikant radcowski,