Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. O czym należy pamiętać?

Przeczytaj także: Zbycie udziałów w spółce z o.o. - wynagrodzenie wspólnika a podatek VAT

Na czym polega sprzedaż udziałów?

Udział w spółce z ograniczoną odpowiedzialnością jest częścią zakładu kapitałowego, która stanowi kapitałowe połączenie wspólnika ze spółką. Udział w spółce z o.o. ma określoną w umowie spółki wartość nominalną. Udziały trzeba rozumieć również jako zestaw praw i obowiązków Wspólnika. Według przepisów KSH (Kodeksu Spółek Handlowych), udziały można przenieść na inną osobą. Skład wspólników może więc ulegać zmianom, a także po przeprowadzeniu procedury podwyższenia kapitału zakładowego zwiększać się, z kolei po obniżeniu kapitału zakładowego – zmniejszać się. Wszyscy Wspólnicy mają prawo zarówno do sprzedaży całości, jak i części posiadanych udziałów.

Nabycie udziałów przez nowego Wspólnika powoduje wstąpienie wtórne w prawa i obowiązku wspólnika w przypadku ich kupna przez osobę, która nie była wcześniej wspólnikiem spółki z o.o. W przypadku nabycia udziałów przez dotychczasowego wspólnika, którego efektem jest zwiększenie ilości posiadanych przez niego udziałów w spółce, mówi się nie tyle o całkowitym nabyciu, ile o rozszerzeniu dotychczasowych praw i obowiązków.

Procent posiadanych udziałów w spółce z o.o. wskazuje prawną pozycję wspólnika w spółce z o.o. Upraszczając: z reguły im większy udział, tym lepsza sytuacja wspólnika, który mając większość udziałów, może decydować o składzie zarządu lub zmianie umowy spółki.

Kiedy następuje przejście własności udziałów?

Trzeba zaznaczyć, że samo zawarcie umowy sprzedaży udziałów nie sprawia, że nabywca staje się nowym Wspólnikiem ze skutkiem dla Spółki. W tym celu należy spełnić wymogi proceduralne.

Po pierwsze Spółka musi uzyskać wiedzę o nabywcy udziałów. Zawiadomienie spółki o zawarciu transakcji na udziałach to pierwszy krok, który musi wykonać nowy Wspólnika. Według treści artykułu 187 par. 1 KSH, zainteresowani muszą zawiadomić spółkę o przejęciu udziałów, przedstawiając dowód przejścia tego prawa.

Zawiadomienie o kupnie lub sprzedaży udziałów to wymóg formalny, po którego spełnieniu nowy nabywca udziałów zyska miano wspólnika spółki i wpis do księgi udziałów oraz do Krajowego Rejestru Sądowego. Co istotne, zawiadomienie o transakcji sprzedaży udziałów może zostać złożone przez którąkolwiek ze stron – zarówno kupującego, jak i zbywającego udziały. Kwestia ta powinna zostać doprecyzowana w umowie sprzedaży. Do czasu, w którym nie nastąpi zawiadomienie o sprzedaży udziałów, spółka nie będzie traktować nowego nabywcy jako Wspólnika. Do tego momentu będzie on więc wyłącznie właścicielem udziałów.

Sam właściciel udziału bez statusu Wspólnika nie ma praw w kwestiach korporacyjnych, m.in. prawa do wypłaty dywidendy, czy prawa głosu na zgromadzeniach wspólników, ani obowiązków, m.in. obowiązku dopłat do kapitału zakładowego. W dalszym ciągu będą one przyznane poprzedniemu właścicielowi udziałów.

Według brzmienia przepisów KSH, a dokładniej art. 187 par. 1 zd. 2 KSH, warunek do prawidłowego zawiadomienia o kupnie udziałów to przedłożenie spółce oryginału umowy sprzedaży. Niespełnienie tego warunku sprawi, że zawiadomienie może zostać uznane za nieskuteczne. A osoby nabywające udziały w spółkach z o.o. stosunkowo często nie przykładają szczególnej wagi do spełnienia tego wymogu. Konsekwencją tego są liczne komplikacje i problemy natury prawnej.

Forma prawna a treść umowy sprzedaży

Umowa sprzedaży udziału spółki z ograniczoną odpowiedzialnością powinna zostać zawarta w formie pisemnej, z podpisami notarialnie poświadczonymi, czyli złożonymi w obecności notariusza. Druga opcja to zawarcie sprzedaży udziału w postaci aktu notarialnego. Wymóg ten wynika z artykułu 180 par. 1 KSH. Choć treść przepisu wskazuje, że umowa zbycia udziału jedynie powinna być notarialnie poświadczona, to w praktyce zawarcie jej w jakiejkolwiek innej formie pisemnej lub ustnej skutkuje nieważnością.

Oprócz umowy zbycia udziałów, dla skuteczności tej czynności, ważna jest też treść umowy spółki. Na szczególną uwagę zasługują zawarte w niej zastrzeżenia dotyczące kwestii zbycia udziałów przez wspólnika. Artykuł 182 KSG umożliwia uzależnienie zgody na zbycie udziału, jego części lub ułamkowej części i zastawienie go od zgody spółki. Umowa może też w inny sposób ograniczyć kwestię zbycia zakupionych udziałów.

Ograniczenia w sprzedaży udziałów

Sprzedaż udziału może podlegać pewnym ograniczeniom, a zazwyczaj wynikają one z umowy spółki. Dlatego aby sprawdzić występowanie opcjonalnych ograniczeń, trzeba wnikliwie zapoznać się z postanowieniami zawartymi w tym dokumencie.

Kolejny popularny sposób ograniczający sprzedaż udziałów to prawo pierwszeństwa lub prawo pierwokupu. Nie można zapominać też o ograniczeniach wprowadzanych przez tzw. przepisy szczególne. Dotyczą one szczególnych sytuacji, jak np. kwestii sprzedaży udziałów w spółce będącej właścicielem nieruchomości na rzecz cudzoziemca. Inne ograniczenia, które występują najczęściej w przypadku spółek o dużym udziale w rynku, mogą wynikać z ustawy o ochronie konkurencji i konsumentów.

Poza tym wyróżniamy inne ograniczenia w sprzedaży udziałów w spółce z o.o. Odnoszą się one np. do:

• osoby nabywcy – pod wątpliwość mogą zostać poddane jego kwalifikacje, specjalizacja zawodowa lub posiadane umiejętności,
• konieczności zdobycia zezwolenia na sprzedaż udziałów – może się zdarzyć, że sprzedaż udziałów będzie uzależniona od uzyskania zezwolenia odpowiedniej osoby (np. drugiego wspólnika) lub organu (np. rady nadzorczej). Takie pozwolenie na sprzedaż udziałów powinno zostać wydane w formie pisemnej, także w sytuacji, gdy statut spółki nie precyzuje zasad procedury wyrażania zgody na sprzedaż udziałów,
• upływu określonego terminu,
• spełnienia określonego warunku.

Odmowa wydania przez zarząd spółki zezwolenia na sprzedaż udziałów nie oznacza, że podmiot zainteresowany sprzedażą wyczerpał wszystkie możliwości działania. Oprócz tego ma on prawo wystąpienia do sądu rejestrowego o przymusową zgodę na zbycie udziału. Wówczas musi jednak udowodnić, że za zasadnością zbycia udziałów spółki stoją istotne powody.

Zabezpieczenie umowy sprzedaży udziałów

Formą zabezpieczenia umowy sprzedaży udziałów jest głównie sporządzenie właściwych postanowień samej umowy. Informacje, jakie muszą się w niej obowiązkowo znaleźć, to wszelkie dane spółki – w tym dane rejestrowe, dane dotyczące sprzedawanych udziałów: ich ilość, wartość nominalna i związane z nimi prawa oraz obowiązki. Trzeba pamiętać również o zawarciu postanowień charakterystycznych dla wszystkich innych umów – określić prawo i sąd właściwy, liczbę sporządzonych egzemplarzy, postanowienia dotyczące kosztów zawarcia umowy.

Kolejną koniecznością z punktu widzenia interesu obu stron transakcji, jest zamieszczenie oświadczeń dotyczących sytuacji spółki, zapoznania się nabywcy z ową sytuacją, braku postępowań mających za przedmiot sprzedawane udziały, wyrażenia przez spółkę zgody na sprzedaż udziałów, a także nieskorzystania przez pozostałych wspólników z prawa pierwszeństwa.

W celu jeszcze skuteczniejszego zabezpieczenia umowy sprzedaży i uniknięcia ewentualnych problemów prawnych wynikłych z roszczeń czy niedomówień, ważne może być również zawarcie w umowie postanowienia o sposobie rozliczenia praw i obowiązków związanych ze sprzedawanymi udziałami.

Zgodnie z informacjami wspomnianymi wyżej, jeśli ma dojść do skutecznego przeniesienia praw po sprzedaży udziałów, trzeba zawiadomić spółkę o fakcie ich zbycia. Obowiązek ten może zostać wykonany przez dowolną ze stron transakcji – zbywającego lub kupującego. Gdy chcemy uniknąć nieporozumień, lepiej zawrzeć wszelkie ustalenia dotyczące tego obowiązku w umowie sprzedaży, umieszczając w niej informację o wyznaczonej stronie i terminie zgłoszenia. Czasem w umowie stosuje się też postanowienia dotyczące kary umownej za brak albo nieterminowe zgłoszenie sprzedaży udziałów.

Ważne jest także zabezpieczenie kwestii finansowym, w tym sposobu zapłaty. Odpowiednie postanowienia stron również należy spisać w umowie sprzedaży. Często stosowanym zabiegiem jest zamieszczenie klauzuli dobrowolnego poddania się egzekucji, dla której ważności wymaga się sporządzenia aktu notarialnego, a także wyznaczenie rodzaju zabezpieczenia rzeczowego, osobowego lub obligacyjnego transakcji. Ustalić można też kwestię tego, która ze stron transakcji będzie ponosić koszty jej zawarta.

Wycena udziałów. Cena rynkowa, cena nominalna vs problem podatkowy

Wycena udziałów danej spółki może przysparzać trudności. Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. jest objęta zasadą swobody umów danej czynności prawnej (jedno z podstawowych założeń prawa cywilnego). W efekcie strony mają właściwie pełną dowolność w ustaleniu ceny nominalnej (końcowej sprzedaży). Mimo to prawidłowe oszacowanie ceny rynkowej i odniesienie jej do ceny nominalnej może okazać się konieczne, choćby ze względów podatkowych. Transakcja sprzedaży udziałów w spółce wiąże się bowiem m.in. z koniecznością zapłaty podatku od czynności cywilnoprawnych.

Wycena wartości rynkowej udziałów może być skomplikowanym zadaniem. Wyróżniamy kilka metod wyliczania tej wartości, a do najczęściej stosowanych należą:

• metoda majątkowa – umożliwia określenie wartości spółki oraz jej poszczególnych udziałów. Ocena opiera się na aktywach spółki, a aktywa i zobowiązania spółki koryguje się do wartości rynkowej;
• metoda porównawcza – polega na porównaniu danej spółki z inną spółką. Spółka stanowiąca odniesienie do wyceny powinna być z tej samej branży, posiadać podobną strukturę oraz zbliżony stopień zaawansowania działalności. W celu dokonania metody porównawczej wykorzystuje się zazwyczaj dane publiczne dotyczące podmiotu. Metoda ta często jest uznawana raczej za narzędzie pomocnicze do wyceny;
• metoda dochodowa – opiera się na prognozowanych strumieniach dochodów ekonomicznych. Pozwala wycenić wartość spółki oraz jej udziałów na podstawie tego, ile na danej spółce można zarobić. To dość ryzykowny mechanizm, ponieważ opiera się na intuicyjnych szacunkach. Trzeba brać pod uwagę, że nie wszystkie czynniki są możliwe do przewidzenia.

Wycena udziałów spółki z o.o. może zostać zlecona osobie specjalizującej się w tym temacie: biegłemu, audytorowi czy doradcy finansowemu.

Wycena wartości udziałów wiąże się z istotnym problemem podatkowym. Chociaż z perspektywy prawa cywilnego obwiązuje zasadę swobody umów, to trzeba pamiętać, że przychody z odpłatnego zbycia udziałów w spółce z o.o. kwalifikuje się jako przychody kapitałów pieniężnych, czyli podlegających rozliczeniu w PIT. Za to ustawa PIT określa zasady ustalania przychodu. Przykładowo artykuł 17 ust. 2 ustawy PIT mówi, że przy ustalaniu wartości przychodów z odpłatnego zbycia udziałów w spółce z o.o. stosuje się przepisy z art. 19 tej ustawy. Z art. 19 ust. 2 ustawy PIT możemy dowiedzieć się również, że przychód jest wartością wyrażoną w cenie określonej w umowie, pomniejszonej o koszty odpłatnego zbycia. Jednak w sytuacji, w której cena bez uzasadnionego powodu odbiega w znaczny sposób od wartości rynkowej rzeczy lub praw, to wtedy określeniem tej wartości zajmuje się organ podatkowy.

Dlatego gdy wyrażona w cenie wartość w dużym stopniu odbiega od ustalonej przez organ podatkowy wartości rynkowej, wtedy organ ten wezwie strony umowy do zmiany owej wartości lub wskazania przyczyn, które uzasadniają podanie zaniżonej ceny. W przypadku, gdy strony nie odniosą się do tego wezwania, organ podatkowy wezwie biegłego rzeczoznawcę. Koszt jego usługi będzie pokryty przez zbywającego pod warunkiem, że wartość ustalona na umowie okaże się zaniżona o minimum 33% od wartości wyrażonej w cenie.

W praktyce oznacza to, że cena sprzedaży udziałów spółki z o.o. nie może być kształtowana w dowolny sposób – mimo że w teorii pozwalają na to normy prawa cywilnego. Gdy wartość nominalna sprzedawanych udziałów będzie znacząco odbiegać od wartości rynkowej (bez podania powodu takiego stanu rzeczy), to transakcja na udziałach stanie się przedmiotem postępowania ze strony organu podatkowego.

Obowiązki przy sprzedaży udziałów w spółce z o.o.

Sprzedaż udziałów w spółce z o.o. jest obwarowana pewnymi obowiązkowymi czynnościami, które należy podjąć.

Zawiadomienie spółki o sprzedaży udziałów

Zawiadomienie spółki o fakcie sprzedaży udziałów to pierwsza i najistotniejsza czynność, jaką trzeba podjąć po podpisaniu umowy zbycia udziałów. Dopiero w chwili powiadomienia spółki o transakcji, przejście praw i obowiązków wynikających z nabycia udziałów zostanie uznane za skuteczne. Trzeba pamiętać, że podmioty legitymowane do zawiadomienia spółki o przejściu udziału, udziałów lub ich ułamkowej części to wyłącznie sami zainteresowani. W rezultacie nikt poza zbywającym lub kupującym nie może skutecznie powiadomić spółki o transakcji. To, która ze stron musi wypełnić obowiązek zawiadomienia spółki o sprzedaży udziałów, powinno zostać omówione w umowie sprzedaży.

Zgłoszenie zbycia udziałów do Krajowego Rejestru Sądowego

Zarząd spółki, w której dochodzi do sprzedaży udziałów, jest zobowiązany do zgłoszenia sprzedaży KRS w terminie siedmiu dni od daty, w której dotarła do niego informacja o sprzedaży. Czynność zgłoszenia od lipca 2021 roku musi być wykonana online za pomocą specjalnego formularza na stronie internetowej Portalu Rejestrów Sądowych.

Jeśli kupujący nabył mniej niż 10% udziałów w całości kapitału zakładowego, to nie występuje wymóg ujawnienia jego danych we wniosku. Konieczne będzie jednak zaktualizowanie informacji o ilości oraz wartości udziałów, które posiada sprzedawca. Poza tym do wniosku należy dołączyć listę wspólników, listę adresów osób uprawnionych do powołania Zarządu oraz umowa sprzedaży udziałów. Liczba załączników będzie jeszcze dłuższa wtedy, gdy nabywca zakupił wszystkie udziały w spółce. W tym przypadku do internetowego wniosku do KRS należy dołączyć pisemne oświadczenie zawierające jego dane osobowe lub dane firmy i siedzibę jedynego wspólnika, adres jedynego wspólnika, a także wzmiankę o tym, że dany podmiot został jedynym wspólnikiem spółki.

Złożenie wniosków wymaga dostarczenia odpisów elektronicznych (skanów) oryginalnej dokumentacji. Ich zgodność powinna zostać poświadczona przez radcę prawnego lub adwokata, który reprezentuje zarząd spółki. Jeśli spółka nie ma własnego reprezentanta, skany dokumentacji powinny zostać potwierdzone przez notariusza. Jeszcze inne wyjście to dostarczenie do sądu oryginalnych dokumentów lub poświadczonych odpisów w terminie trzech dni od chwili złożenia wniosku online.

Podatki a sprzedaż udziałów

Procedura sprzedaży i kupna udziałów w spółce z o.o. wiąże się z obowiązkami podatkowymi. Zgodnie z artykułem 17 ust. 1 pkt 6 ustawy PIT, odpłatne zbycie udziałów w spółce z o.o. jest uznawane za przychód z kapitałów pieniężnych. Zgodnie z brzmieniem art. 30b ustawy, taki przychód podlega opodatkowaniu podatkiem według stawki 19%. Jednocześnie opodatkowaniu podlega dochód, który stanowi różnice pomiędzy przychodem a kosztem podatkowym.

Przy sprzedaży udziałów spółki z o.o. przychód to kwota uzyskana od sprzedaży. Jest też możliwość pomniejszenia tego przychodu o koszty związane z uprzednim nabyciem udziałów. W wyniku tego można zmniejszyć ogólną wysokość podatku.
Obowiązek podatkowy powstaje również po stronie kupującego udziały spółki z o.o. Mowa tutaj o obowiązku podatkowym w zakresie podatku od czynności cywilnoprawnych, wynikającym z przepisu art. 1 ust. 1 pkt 1 lit. a ustawy PCC, który wskazuje, że podatkowi podlegają również umowy sprzedaży oraz zamiany rzeczy i praw majątkowych.

Zgodnie z art. 7 ust. 1 pkt 1 lit. b ustawy stawka podatku przy kupnie udziałów spółki z o.o. wynosi 1% wartości udziałów ustalonej w umowie. Obowiązek ten spoczywa na kupującym, a datą powstania obowiązku podatkowego jest dzień zawarcia umowy kupna. Wpłata podatku musi zostać dokonana w terminie 14 dni (wraz ze złożeniem deklaracji PCC-3 w sprawie podatku od czynności cywilnoprawnych).

Orzecznictwo Trybunału Sprawiedliwości Unii Europejskiej wskazuje również 3 sytuacje, w których sprzedaż akcji i udziałów podlega opodatkowaniu podatkiem VAT:

• sytuacja, w której posiadacz udziałów uczestniczy w zarządzaniu spółką,
• sytuacja, w której posiadanie udziałów stanowi bezpośrednie, stałe i konieczne rozszerzenie prowadzonej działalności gospodarczej,
• sytuacja, w której sprzedaż odbywa się w ramach prowadzonej działalności maklerskiej lub brokerskiej.

Wnioski

Spółka z ograniczoną odpowiedzialnością to forma prawna przedsiębiorstwa, która umożliwia łatwe zbycie jej udziałów bez wpływania na bieżące funkcjonowanie spółki. Mimo to kwestie kupna i sprzedaży udziałów zostały obwarowane licznymi kwestiami prawnymi oraz prawno-podatkowymi. Zarówno zbywający, jak i kupujący muszą o nich pamiętać, jeśli chcą uniknąć problemów natury prawnej będących wynikiem niewłaściwie przeprowadzonej transakcji.

Metodą na prawidłowe wypełnienie kwestii i zobowiązań związanych z tą czynnością, jest powierzenie opieki nad przebiegiem transakcji wykwalifikowanemu specjaliście: adwokatowi lub radcy prawnemu. Ekspert zadba o dokładność procedury i skutecznie zabezpieczy interes swojego klienta.

Marcin Staniszewski
Kancelaria Prawna RPMS Staniszewski & Wspólnicy